Güneş, Asya’nın güneydoğusuna ‘umut’ olur mu?

Deniz Yaşayan / İstanbul

Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) 20 GW’ı aşan güneş enerjisi santrali (GES) kapasitesiyle güneş enerjisinde önemli ilerlemeler kaydetti. Asya’daki yenilenebilir enerji gündemini inceleyen Dialogue Earth’ün bağımsız kaynaklara dayanarak sunduğu son rapora göre, tedarik zincirindeki aksaklıklar ve ABD’nin bölgedeki en büyük yatırımcı olan Çin’e uyguladığı anti-damping vergilerine rağmen kıtadaki yenilenebilir enerji ve GES yatırımları sürüyor.

KAMBOÇYA

Kamboçya’da, ülkenin enerji kapasitesinin yalnızca %7’sini oluşturan güneş enerjisi, 2023’te %14’ün üzerinde artış göstererek en hızlı büyüyen enerji kaynağı oldu. Energy Tracker Asia’nın verilerine göre şu an enerji üretiminin yüzde 50’sini yenilenebilir kaynaklardan elde eden Kamboçya, 2030 yılına kadar bu oranı yüzde 70’lere çıkarmak istiyor ki bunun yüzde 55’inin halihazırda ülkenin en büyük yenilenebilir enerji kaynağı olan hidroelektrikten gelmesi bekleniyor. Mevcut güneş enerjisi kapasitesi 432 MW olan ülke, bu rakamı 2040 yılına kadar 3,2 GW’a çıkarmak istiyor. Krallık, her biri 5-80 MW arasında değişen sekiz küçük GES işletiyor. Bunlar dışında üçü yapım aşamasında ve diğer üçü de planlanıyor. Bu santrallerin en büyüğü Kampong Speu’daki 225 MW’lık santral. Kamboçya, portföyünü büyük ölçekli güneş enerjisi santralleriyle genişletmek istese de küçük ölçekli çatı üstü ve endüstriyel güneş enerjisinin büyümesi yönetsel nedenlerle yavaşlamış durumda.

2050 yılına kadar karbon nötrlüğe ulaşma planlarına rağmen Kamboçya, son yıllarda işletmelerin yüzde 43’ünü etkileyen ciddi elektrik kesintileri de yaşadı. Bu sebeple küçük ölçekli de olsa çatı üstü güneş enerjisi 200’den fazla köyün bu problemini çözebilir.

Özellikle Çinli şirketlerin Kamboçya’nın güneş enerjisinin gelişiminde önemli bir rol oynadığını da belirtmek gerek. 2018’de Çin’in en büyük fiber optik kablo üreticisi Hengtong Optic-Electric, 200 MW kapasiteye sahip ülkenin en büyük ikinci GES’ini inşa etme işine girdi. Yine geçen yılın sonlarında Çin’in en büyük elektrik üretim kuruluşlarından China Datang Corporation, Kamboçya’daki güneş ve rüzgar projelerine 600 milyon dolarlık yatırım yapacağını duyurdu.

ENDONEZYA

Güneş enerjisinin Endonezya’da 1980’lere uzanan köklü bir geçmişi var. İlerleme başlangıçta yavaş olsa da son yıllarda bir canlanma görüldüğü belirtilebilir. Endonezya Enerji ve Maden Bakanlığı, 2021 yılında ülkenin 3294 GW’lık bir güneş enerjisi potansiyeli olduğunu belirledi. Cakarta Hükümeti, 2025 yılına kadar 3,61 GW çatı üstü, 26,65 GW yüzer ve 2030’a kadar da 4,68 GW’lık büyük ölçekli GES kurmak gibi iddialı hedefler belirledi. 2023 sonu itibarıyla ülkenin çatı üstü güneş enerjisi gücünün yalnızca 140 MW olduğu düşünüldüğünde bu hedeflere ulaşmanın oldukça zor olduğu söylenebilir. Global Energy Monitor’e göre büyük ölçekli güneş enerjisinde de 21 MW’la ülke, 11 ASEAN ülkesi arasında sekizinci sırada bulunuyor. Zorluklara rağmen Endonezya, Abu Dabi merkezli Masdar ve devlet şirketi PLN’nin iş birliğinde Batı Java’da 192 MW kapasiteli Cirata yüzen GES’inin açılışını yapmayı başardı ki bu santral şu an dünyanın en büyük üçüncü yüzen GES’i.

LAOS

Laos, 2023 itibarıyla enerji portföyünün yalnızca yüzde 1’inden azını oluştursa da güneş enerjisinde çok önemli bir potansiyele sahip. Bununla birlikte, hidroelektrik, elektrik üretiminin yüzde 73’ünü oluşturan yenilenebilir enerji sektöründe -Endonezya gibi- itici güç konumunu sürdürüyor.

Laos hükümeti yenilenebilir enerji portföyünü çeşitlendirmek için iddialı hedefler belirledi. Viyentiyan Hükümeti, hidroelektriğe bağımlılığını azaltmak ve enerji güvenliğini artırmak için 2030’a kadar 1 GW’lık birleşik güneş ve rüzgar enerjisi gücüne ulaşmak istiyor. Ancak Dialogue Earth bu tahminlerin oldukça gerisinde kalınacağını öngörüyor.

2017 yılında Laos, Viyentiyan’da 10 MW kapasiteli ilk GES’ini açarak yenilenebilir enerji yolculuğunda önemli bir adım atmıştı. Bu ilk başarının üzerine Laos, 50 MW’lık bir GES projesiyle bugüne kadarki en büyük güneş enerjisi girişimine başladı. Raporlar, ülke genelinde sekiz küçük tesisin faaliyette olduğunu, 64 MW’lık bir santralin de inşaat halinde olduğunu gösteriyor. Bu, güneş enerjisi santrallerinde yavaş ama istikrarlı bir büyümeye işaret ediyor. Ek olarak, Fransız elektrik iletim şirketi Électricité de France (EDF) 240 MW’lık devasa bir yüzer GES planlama aşamasında.

Ülkenin yetersiz altyapısı ve mevzuattaki engeller yatırımcılara zorluk çıkarsa da hükümetin projeleri mali açıdan uygun hale getirmek için çabası sürüyor. Bunun için son olarak santral makine ve ekipmanlarına ithalat vergisinden muafiyet getirildi.

MYANMAR

Dünya Bankası’nın 2023 raporuna göre, güneş ve rüzgar enerjisi Myanmar’daki enerji üretiminin yalnızca yüzde 1’ine katkı sunabiliyor. Bu, 192 MW’a karşılık geliyor

2020’de Myanmar, 29 farklı güneş enerjisi projesi için ihale açtı ve 28’ini kurulu gücü toplamı 1,06 GW’ı bulan Çinli şirketler kazandı ancak şubat 2021’deki darbenin ardından tüm bu ihaleler 2022’ye kadar iptal edildi ve halihazırda geliştirilmekte olan sadece üç proje kaldı.

Güneydoğu Asya’nın en düşük elektrifikasyon oranına sahip ülkedeki nüfusun yarısından çoğu elektrik şebekesine erişime sahip değil ve fabrikalarda düzenli olarak elektrik kesintileri yaşanıyor. Bu, şebekeden bağımsız enerji sistemlerine ve özellikle de güneş enerjisine yatırım yapılması için yatırımcılara geçerli bir gerekçe sunuyor. Nitekim iktidarı elinde bulunduran askeri yönetim elektrik kesintilerine ek olarak artan gaz maliyetleriyle de boğuşurken işletmelerin yüzde 22’si şimdiden bu yönde girişimde bulundu.

Tüm bu negatif gelişmelere ve enerji sektöründe süren ithalat sıkıntısına rağmen Myanmar’daki güneş enerjisi sektörü 2022-2023 arasında 10 kattan fazla büyüdü. Geçtiğimiz yıl sonu askeri yönetim, Çinli PowerChina Resources’la 90 MW’lık üç güneş enerjisi projesi için bir satın alma anlaşması imzalandı. Bu tür iş birliklerinin devam etmesi bekleniyor.

FİLİPİNLER

Filipinler, Güney Çin Denizi’ndeki batı komşusu Vietnam’la birlikte güneş ve rüzgar enerjisinde yükselen bir güç olarak tanınıyor. Ülkenin 2,3 GW’lık büyük ölçekli güneş enerjisi kapasitesi bulunuyor. Filipinler, 2020-2040 ulusal yenilenebilir enerji programıyla uyumlu olarak, 2030’a kadar 285 MW’lık bir kapasite kurulumunu hedefliyor. Hükümet, 2024 için planlanan ve toplam 4,16 GW’ı bulan yenilenebilir enerji projelerinin bir parçası olarak yaklaşık 2 GW’lık güneş enerjisi kapasitesi kurulumunu hedefliyor.

Aşamalı ihaleler, sabit tarifeleri, net ölçüm planları ve vergi teşvikleriyle Filipinler, yenilenebilir enerji açısından gelişmekte olan en çekici dördüncü pazar olarak değerlendiriliyor.

Filipinler’in bir diğer avantajı ise Endonezya’daki gibi devlet şirketlerinin değil özel teşebbüslerin sektöre hakim olması. Bu da yabancı yatırımcılara güven veriyor.

TAYLAND

Tayland, güneş enerjisi kapasitesinde Güneydoğu Asya’nın Vietnam’dan sonra öncüsü durumunda. Net sıfır karbon emisyonu için 2050’yi hedef olarak önüne koyan Tayland, 2035’e kadar güneş enerjisindeki kurulu gücünü 15,6 GW’a çıkarmak istiyor.

Tayland, 2012’den bugüne fotovoltaik kurulumlarda yüzde 20’yi aşan bir yıllık büyüme oranı yakaladı ve 2023 sonu itibarıyla 4,9 GW’lık bir kapasiteye ulaştı. Tahminler, 2036’da güneş enerjisinin Tayland’ın 29,4 GW’lık yenilenebilir enerji portföyünün yarısını oluşturması bekleniyor.

ABD’nin Çin güneş panellerine uyguladığı anti-damping vergilerinden sonra Tayland’ın önemli bir üretim ve ihracat merkezi haline geldiği belirtiliyor. Ubon Ratchathani eyaletinde 2022’den beri faaliyette olan ve 45 MW’lık 144 binden fazla paneliyle dünyanın en büyük yüzer GES’i niteliği de taşıyan Sirindhorn Barajı gibi projeler, Tayland’ın bu sektördeki potansiyelini geliştirme iradesini de gösteriyor.

Tayland Elektrik Üretim Kurumu’nun ülke genelinde 2 bin 750 MW kapasiteye sahip 15 yüzer GES kurma planı daha var. Bununla birlikte çatı üstü güneş enerjisi panellerinin kurulumunda şebeke iletim hatlarındaki bazı problemler nedeniyle bir yavaşlama söz konusu.

VİETNAM

Sosyalist hükümetin enerji sektörünü özel şirket yatırımlarına açması, garantili tarifeler ve net ölçüm sistemleri sağlaması gibi olumlu politikalarla birlikte Vietnam, 18,4 GW’ı aşan kurulu güç kapasitesiyle Güneydoğu Asya’nın güneş enerjisi lideri konumunda. Öyle ki Vietnam, diğer tüm ASEAN ülkelerinin toplam kapasitelerini ikiye bir oranında geride bırakıyor.

8. Ulusal Enerji Geliştirme Planı (PDP VIII) kapsamında ülke, sera gazı emisyonlarını azaltma ve enerji güvenliğini güçlendirme taahhüdünün bir parçası olarak 2030’a kadar 2,6 GW çatı üstü güneş enerjisi kapasitesini kurulu gücüne eklemek istiyor.

2050 hedeflerine baktığımızda, Vietnam’ın toplam güneş enerjisi kapasitesini 170 GW’a çıkarmayı önüne koyduğunu görüyoruz ki bu üretilen toplam enerjinin yüzde 33’ünün güneşten gelmesi anlamına geliyor. 450 MW’lık Trung Nam Thuan Nam ve 600 MW’lık Dau Tieng güneş enerjisi santralleri bu vizyon için çok önemli projeler olarak öne çıkıyor.

Tüm bu pozitif ivmeye rağmen Vietnam’ın eski ve yetersiz şebeke altyapısı zaman zaman iletim ve dağıtımda çeşitli zorluklara, bunlar da elektrik kesintilerine neden oluyor. Hükümet buna karşı elektrik şebekelerinin genişletilmesini ve yenilenebilir enerji kaynakların sisteme entegrasyonunu sağlamaya çalışıyor.

Vietnam’ın şansı ise istikrarlı gelişiminin yarattığı güvenle Asya Kalkınma Bankası başta olmak üzere uluslararası kuruluşların ve yabancı şirketlerin yatırımlarını çekebilmesi.