GenAI enerji güvenliğine katkı sağlayacak

BosphorusAI Kurucusu Dr. Ezgi Avcı, üretken yapay zeka ve enerji sektörü üzerine etkilerini Gas&Power’a anlattı.

Üretken yapay zeka (GenAI) alanında Türkçe ilk basılı özgün eser olan “Üretken Yapay Zeka ve Prompt Mühendisliği” kitabınız çıktı. Kitabınızı yazma motivasyonunuz, içeriği ve hedef kitlesi hakkında bilgi verir misiniz?

GenAI, bugün, 1996’ların interneti gibi. Daha önce mevcut olanla karşılaştırıldığında etkileyici ancak 3-5 yıl sonra gelecek yeniliklerle karşılaştırıldığında hiçbir şey değil aslında. Teknolojideki gelişmeler, bir kez daha iş dünyasını ve toplumu dönüştürme vaadinde bulunuyor ve bu sefer hiper hızda gerçekleşiyor. GenAI, insan verimliliği ve etkinliğinde yeni bir dönemi temsil ediyor ve toplumu, endüstriyi henüz anlayamadığımız şekillerde etkiliyor. Geçmişe baktığımızda, bu anın kişisel bilgisayarın ve Apple iPhone’un tanıtımı kadar önemli bir an olduğunu göreceğiz. GenAI çözümleri ile iş dünyası liderleri, organizasyonlarını daha önce erişilemeyen ve düşünülemeyen hız ve ölçeklerde yönlendirecekler. Şirketler iş süreçlerini otomatikleştirecek ve optimize edecek, yeni içgörüler üretecek ve yeni müşteri deneyimlerini her zamankinden daha hızlı sunacaklar. Ancak, bu olağanüstü araçlardan en iyi şekilde yararlanabilmek için onlarla nasıl konuşacağımızı öğrenmemiz gerekiyor. İşte bu noktada prompt mühendisliği devreye giriyor: Yapay zeka sistemlerine, istediğimiz sonuçları elde etmek için nasıl yönlendirici komutlar vereceğimizi öğrenme sanatı ve bilimi. Amacım, kitabımın GenAI ve prompt mühendisliği konusunda, hem yeni başlayan hem de bu alanda daha önce deneyimi olan her seviyeden okuyucuya hitap edebilecek bir rehber olması.

GenAI Nedir?

Teknoloji tarihi, insanların teknolojiyle etkileşim biçimini değiştiren dönüm noktalarıyla doludur. 1994’te Netscape web tarayıcısının halka açılması ve 2007’de Apple iPhone’un tanıtılması gibi. Şu anda, üretken yapay zekanın ortaya çıkışıyla yine böyle bir anı yaşıyoruz. GenAI’ın tüketici uygulamaları, ChatGPT ve diğer hizmetlerle hepimizi etkilerken, işletmeler için olan etkileri çok daha büyük. Bu teknoloji, dijital dönüşüm çabalarını onlarca kat hızlandırma vaadi taşıyor ve fırsatlar sonsuz.

GenAI’ı benzersiz kılan nedir?

GenAI, geniş veri kaynaklarına uygulanan bir dizi yapay zeka ve makine öğrenimi algoritması temelinde “içerik üretme yeteneği” sağlar. İnsan bilgisayar etkileşiminde temel bir değişikliği simgeleyen bu teknoloji, kullanıcıya doğal bir konuşma deneyimi sunar. Bir kullanıcı bir prompt girdiğinde, yazılım istenileni hızla üretir.

GenAI’ın “insan benzeri içerik üretme yeteneği” nasıl oluştu?

GenAI’ın insan benzeri içerik oluşturma yeteneği, milyonlarca hatta milyarlarca veri örneğiyle eğitilmiş modeller sayesinde elde edilmiştir. Derin öğrenme algoritmaları, çok katmanlı sinir ağlarını kullanarak büyük veri setlerinden karmaşık kalıpları öğrenir. Transformer tabanlı modeller, dil işleme görevlerinde büyük ilerlemeler sağlamıştır. Örneğin, OpenAI’nin GPT modelleri, çok büyük metin veri setlerinde eğitilerek dilin gramer yapısını, anlamını ve bağlamını öğrenir. Bu modeller, kullanıcı geri bildirimi ve performans değerlendirmeleri ile sürekli olarak iyileştirilir.

GenAI işletme için neden dönüşüm sağlayıcıdır?

GenAI’ın yüksek kaliteli, bağlamsal olarak uygun içerik üretme yeteneği, pek çok işletme ve belirli işlevler için dönüşüm sağlar. Pazarlamacılar kişiselleştirilmiş kampanya içeriğini hızla oluşturabilir, finansal analistler dakikalar içinde ayrıntılı raporlar üretebilir. Bu tür gelişmeler, önemli maliyet tasarruflarına, daha iyi müşteri deneyimlerine ve artan satış hızına yol açar. GenAI, kurumsal arama deneyimini de geliştirerek işletme verilerine kolay erişim sağlar ve karar vermeyi her seviyede büyük ölçüde iyileştirir.

Örnek verebilir misiniz?

Elbette, bir makine operatörünü düşünün. Bu operatörler, ekipman performansını ve üretim koşullarını izler, alarmları ayıklar ve operasyonların güvenli bir şekilde hedeflere ulaşmasını sağlar. Ancak, birçok fabrika yaşlanan bir iş gücüyle karşı karşıya ve derin uzmanlık organizasyonu terk ediyor. GenAI, bu zorlukların üstesinden gelmek için benzersiz bir fırsat sunar. GenAI, işletmenin veri yığını üzerinde eğitilerek bilgileri sentezleyebilir ve daha az deneyimli operatörler için önerilerde bulunabilir. Kontrol panelinden doğrudan çalışırken, bir makine operatörü GenAI’a, “A hattındaki üretim hattının konveyör bandı bozuldu. Nasıl düzeltebilirim?” diye sorabilir. GenAI, ekipmanın Standart İşletim Prosedürü belgesinden adım adım sorun giderme talimatlarını ve ilgili iş emirlerinden ek yorumları hızla sunar. Bu sayede, daha az deneyimli operatörler bile işlerinde daha etkili ve verimli hale gelir.

GenAI’daki sektör spesifik modellerin önemi nedir?

GenAI’ın gücü, dönüştürücü modellerin gelişimiyle geldi. Ancak, genel modeller belirli alanlar için yeterli olmayabilir. Bu noktada sektör spesifik modeller devreye girer. Örneğin, bir üretici veya sağlık hizmeti sağlayıcısı, kendi alanlarına ilişkin verilerden içerik oluşturan sistemlere ihtiyaç duyar. Bu modeller, işletmelere özgü veri ve bilgileri kullanarak daha bağlamsal ve politikaya uygun yanıtlar üretir. Tedarik zinciri yöneticileri, pazarlama yöneticileri ve diğer işletme kullanıcıları için katma değerli içerik ve analizler sunar.

Kurumsal GenAI kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

GenAI teknolojilerini benimsemek isteyen işletmeler, birkaç faktöre dikkat etmelidir. Veri mevcudiyeti ve kalitesi, modelin etkinliğini doğrudan etkiler. Yüksek kaliteli verilerin sınırlı olması, modelin performansını olumsuz etkileyebilir. Ayrıca, veri güvenliği ve gizliliği, modelin eğitimi ve kullanımı sırasında büyük önem taşır. Kamuya açık GenAI sistemleri, fikri mülkiyet ihlali riskleri taşıyabilir. Bu nedenle, işletmeler özelleştirilmiş modelleri tercih ederek riskleri minimize edebilir ve daha güvenli sonuçlar elde edebilirler.

GenAI’IN ENERJİ SEKTÖRÜNDE KULLANIMI

Enerji sektöründe GenAI, enerji üretimi, dağıtımı ve tüketimi alanlarında verimliliği artırmak, maliyetleri düşürmek ve çevresel etkileri minimize etmek için kullanılır. Bu uygulamaları “Kurumsal GenAI” ve “Tahminsel GenAI” başlıkları altında toplayabiliriz.

KURUMSAL GenAI KAVRAMI VE ENERJİ SEKTÖRÜNDEKİ UYGULAMALARI

Kurumsal GenAI, kurumsal düzeyde operasyonel verimliliği artırmak için GenAI’ın kullanılmasıdır. Enerji sektöründe bu teknolojinin bazı uygulamaları şunlardır:

• Enerji Üretimi: GenAI, enerji santrallerinin çalışma verimliliğini optimize eden üretim planları oluşturur. Bu sayede enerji üretimi maksimum seviyede tutulurken, maliyetler ve atıklar minimize edilir.

• Enerji Dağıtımı: Akıllı şebeke sistemleri, enerji dağıtım ağlarının gerçek zamanlı izlenmesi ve optimizasyonu için GenAI’dan faydalanır. Bu sistemler, enerji talebi ve arzını dengeleyerek enerji kayıplarını en aza indirir.

• Enerji Depolama: Enerji depolama sistemlerinin ne zaman ve ne kadar enerji depolayıp bırakması gerektiği, GenAI tarafından optimize edilir. Bu, enerji arz-talep dengesinin korunmasını sağlar.

• Enerji Tüketimi ve Yönetimi: Akıllı binalar, enerji tüketimini optimize etmek için GenAI kullanır. Bu sistemler, enerji tüketim kalıplarını analiz eder ve otomatik olarak enerji kullanımını ayarlar.

• Müşteri Hizmetleri: Enerji şirketleri, müşteri desteğini artırmak için GenAI tabanlı chatbotlar ve sanal asistanlar kullanır. Bu asistanlar, müşteri sorularını yanıtlar ve sorunları hızlı bir şekilde çözer.

Predictive-Tahminsel GenAI nedir ve enerji sektöründe nasıl kullanılır?

Predictive-Tahminsel GenAI, gelecekteki olayları tahmin etmek ve proaktif önlemler almak için GenAI kullanılmasıdır. Enerji sektöründe bu teknolojinin bazı uygulamaları şunlardır:

• Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Tahmini ve Optimizasyonu: Güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının üretim tahminleri GenAI ile daha doğru bir şekilde yapılır. Bu tahminler, enerji ağlarının dengelenmesini ve yenilenebilir enerji entegrasyonunun artırılmasını sağlar.

• Anormallik Tespiti: Dağıtım ağlarındaki anormallikleri ve arızaları tespit etmek için GenAI modelleri kullanılır. Bu sayede, arızalar meydana gelmeden önce müdahale edilir.

• Bakım ve Onarım: Ekipman arızalarının önceden tahmin edilmesi, GenAI sayesinde mümkündür. Bu da proaktif bakım ve onarım planlarının yapılmasına olanak tanır. GenAI, ekipmanların ne zaman bakıma ihtiyaç duyduğunu tahmin ederek, ekipman ömrünü uzatır ve beklenmedik arızaları önler.

• Enerji Tüketimi Tahmini: GenAI, bireylerin ve işletmelerin enerji tüketim alışkanlıklarını tahmin ederek, enerji kullanımını optimize eden çözümler sunar.

GenAI’IN ENERJİ SEKTÖRÜNDE GELECEKTEKİ ETKİLERİ

GenAI’ın yaygınlaşmasıyla enerji sektöründe daha verimli, sürdürülebilir ve maliyet etkin bir yapı oluşacaktır. Enerji üretiminde daha az atık ve kayıplar, dağıtımda daha az arıza ve kesinti, tüketimde ise daha bilinçli ve optimize edilmiş bir kullanım göreceğiz. Ayrıca, yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonu artacak ve enerji ağları daha esnek hale gelecektir. Bu da çevresel etkilerin azalmasına ve enerji güvenliğinin artmasına katkı sağlayacaktır.