Enerji tüketiminde ilk hedef verimlilik

Ülkeler bir yandan enerji sepetlerini çeşitlendirmeye çalışırken bir yandan da mevcut enerji tüketimlerini dönüştürerek verimlilik artırıcı projelere yönelmeye çalışıyorlar. Uluslararası raporlara göre, ülkelerin enerji düzenleyici kurumları ve yerel yönetimler son yıllarda birçok düzenleyici regülasyonu ve eylem planını hayata geçirdi.

Raşit Kırkağaç / İstanbul

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) verilerine göre, küresel enerji verimliliği yatırımlarının 2030’a kadar 1,8 trilyon dolara yükselmesi gerekiyor. Bununla birlikte Türkiye hem Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi hem de tasarruf tedbirleri ile enerji tüketiminde verimliliğin ilk hedeflerden biri olduğunun altını çiziyor.

Enerji verimliliğini artırma konusunda 2023 yılında küresel düzeyde önemli çabalar harcansa da genel ilerleme önceki yıllara göre daha düşük düzeyde kaldı. Küresel düzeyde enerji verimliliğine yapılan yatırımlar 2020 yılından bu yana yüzde 45 oranında arttı ve elektrikli araçlar ile ısı pompaları gibi sektörlerde belirgin büyüme görüldü. Verimlilikte bu büyüme ve yatırımlara rağmen enerji yoğunluğundaki küresel iyileşmeler 2022’de yüzde 2’lik bir büyüme gerçekleştirirken bu oran 2023’te yüzde 1,3 olarak gerçekleşti. 2022’de ise enerji verimliliğine yapılan küresel yatırımlar 560 milyar dolara ulaşmıştı.

IEA: ENERJİ VERİMLİLİĞİ YATIRIMLARININ 1,8 MİLYAR DOLARA ULAŞMASI GEREKİYOR

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) verilerine göre, küresel enerji tüketiminin yüzde 70’ini temsil eden ülkeler enerji ve iklim krizine karşı verimlilik önlemlerini güçlendirerek tüketicileri yüksek faturalardan korumak için 900 milyar doların üzerinde bir yatırım yaptı. Rapora göre küresel enerji verimliliği yatırımlarının 2030’a kadar 1,8 trilyon dolara yükselmesi gerekiyor. Raporda ayrıca Avrupa Birliği (AB), Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kore, Türkiye ve Birleşik Krallık gibi ülkelerin 2023 yılında enerji verimliliğinde yüzde 4 ila 14 arasında önemli ilerlemeler kaydettiği görünüyor. Rapor, verimlilik artış hızının yıllık yüzde 4’e çıkmasıyla enerji faturalarının önemli ölçüde düşürülebileceğini ve 2030 yılına kadar karbon azaltımına katkıda bulunulabileceğini vurguluyor.

AB KAMU SEKTÖRÜNDE ENERJİ TÜKETİMİNİ YÜZDE 1,9 ORANINDA AZALTMAYI HEDEFLİYOR

Avrupa Parlamentosu ve Konseyi yayımladığı Enerji Verimliliği Direktifi ile enerji tüketimini 2030 yılına kadar yüzde 11,7 oranında azaltmayı hedefliyor. AB, direktif ile yıllık enerji tasarrufunu yüzde 0,8’den 2024-2025 döneminde yüzde 1,3’e 2026-2027 döneminde yüzde 1,5’e ve 2028’den itibaren yüzde 1,9’a çıkarmayı hedefliyor. Bu oranlar ise, 2024-2030 arasındaki dönem için yeni yıllık tasarrufların ortalama yüzde 1,49’una denk geliyor. Bununla birlikte AB, kamu sektörünün tamamı için yıllık enerji tüketimini yüzde 1,9 oranında azaltmayı hedefliyor.

Almanya’da 2014 yılında başlayan Enerji Verimliliği ve İklim Koruma Ağları Girişimi’ne bugüne kadar 2 binden fazla endüstri katılımcısı destek oldu. Katılımcılar tasarruf hedeflerini yüzde 10 aştılar. İrlanda’da ki Büyük Endüstri Enerji Ağı ise 205 üyeye sahip ve İrlanda2nın toplam enerji arzının yüzde 18’ini temsil ediyor. 2020 yılında, üyeler 238 enerji proje uyguladı ve enerji yoğunluğunu yüzde 7 azaltarak 142 bin ton karbon salımını azalttılar. Çin ise, enerji verimliliği konusunda Almanya ile yakın iş birliği yapmaya devam ediyor. Taicang endüstriyel gelişim bölgesinde enerji verimliliğinin hızlandırılmasını destekleyen girişimlere katılan şirketlerin karbon emisyonlarında yüzde 10 ila yüzde 15 azalma beklentileri bulunuyor.

ABD’NİN DEVREYE ALDIĞI ENERJİ VERİMLİLİĞİ STANDARDI

ABD Enerji Bakanlığı (DOE) 2023 yılı sonunda konut buzdolapları ve dondurucular için yeni enerji verimliliği standartlarını tamamladı. Standartlara göre ABD, tüketicilerin önümüzdeki 30 yıl içinde yaklaşık olarak 92 milyar dolar tasarruf etmelerini sağlarken, karbon emisyonlarını da 420 milyon metrik ton azaltmayı hedefliyor. Bununla birlikte ABD’de üzerinde durulan diğer bir konu ise BENEFIT programı. Bu program aracılığıyla sunulan 30 milyon dolarlık fon sayesinde binaların karbon ayak izini azaltan, HVAC sistemlerini iyileştiren, tadilat maliyetlerini düşüren ve aşırı hava koşullarına karşı dayanıklılığı artıran teknolojiler geliştirilmeye odaklanılıyor.

APEC 2035’E KADAR ENERJİ YOĞUNLUĞUNU YÜZDE 45 AZALTMAYI HEDEFLİYOR

2023 yılında, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) ülkeleri, enerji yoğunluğunu 2035 yılına kadar 2005 seviyelerine kıyasla en az yüzde 45 oranında azaltmayı ve modern yenilenebilir enerjilerin payını 2030’a kadar iki katına çıkarmayı hedefliyor. Bu hedeflere ulaşmak için, düşük karbonlu enerji politikaları üzerine politika diyalogları, atölye çalışmaları ve eş değerlendirmeler gibi çeşitli projeler yürütülüyor.

Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) 2023 raporuna göre, enerji verimliliği önlemleri, enerji tüketim artışını yavaşlatmada kritik bir rol oynuyor. 2022 yılında enerji verimliliği iyileştirmeleri, küresel enerji talebinin yüzde 2 oranında azalmasına katkı sağladı. Aynı zamanda, Asya Kalkınma Bankası (ADB), enerji verimliliği projelerine yaptığı yatırımlarla bölgede enerji güvenliğini artırmayı hedefliyor. Örneğin, Filipinler’de yürütülen bir enerji verimliliği projesi, 13 milyon kompakt flüoresan lambanın ücretsiz dağıtımı ve hükümet binalarının aydınlatma sistemlerinin yenilenmesi gibi önlemlerle enerji tüketimini önemli ölçüde azalttı.

TÜRKİYE ENERJİ VERİMLİLİĞİNDE NELER YAPTI?

Enerji verimliliği alanında önemli bir dönüşüm sürecini başlatan ve 2007 yılında yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Kanunu ile birlikte, 2012 yılında yayımlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi (2012-2023) kapsamında 2023 yılı enerji verimliliği hedefleri belirlendi. Bu hedeflere ulaşılması amacıyla 2017-2023 yıllarını kapsayan I. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (I. UEVEP) hazırlandı. Bu plan doğrultusunda, 2017- 2023 yılları arasında 10,9 milyar dolar yatırım yapılarak 23,9 milyon ton eşdeğer petrol (MTEP) enerji tasarrufu ve 66,6 milyon ton CO2 eşdeğer emisyon azaltımı hedeflendi. Planın etkin bir şekilde uygulanması ve sürecin izlenmesi amacıyla 6 aylık dönemlerde gelişim raporları hazırlanarak kamuoyuyla paylaşıldı.

2017-2023 döneminde enerji verimliliğine 8,47 milyar dolar yatırım gerçekleştirilirken 24,6 MTEP kümülatif enerji tasarrufu sağlandı ve 68,62 milyon ton CO2 eşdeğer emisyon azaltımı gerçekleştirildi. Ayrıca, bu yatırımlar sayesinde 44 bin 880 yeni istihdam yaratıldı. I. UEVEP döneminde yapılan yatırımların devam etmesiyle, 2033 yılına kadar toplam parasal tasarrufun kümülatif olarak 30,2 milyar dolar olması bekleniyor.

KARBON AZALTIM HEDEFİ 2023 YILINDAN ÖNCE YAKALANDI

2023 yılına kadar Türkiye’nin enerji yoğunluğunu 2011 yılına göre yüzde 20 azaltma hedefi çerçevesinde önemli ilerlemeler kaydedildi. 2022 yılında Türkiye’nin gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) bir önceki yıla göre yüzde 5,5 artarken, birincil enerji arzı yüzde 1,0 azaldı, birincil enerji yoğunluğu yüzde 6,2 ve nihai enerji yoğunluğu yüzde 7,9 oranında iyileşti. Böylece, 2022 yılı itibarıyla Türkiye’nin enerji yoğunluğu 2011 yılına göre yüzde 20,4 oranında azalarak, Strateji Belgesi’nde öngörülen yüzde 20 azaltım hedefi 2023 yılına gelmeden yakalandı.

6 YILLIK DÖNEMDE 20 MİLYAR DOLARDAN FAZLA YATIRIM HEDEFLENİYOR

2024-2030 yıllarını kapsayacak olan Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi ve II. UEVEP hazırlandı. Bina ve hizmetler, enerji, ulaştırma, sanayi, tarım, start-up ve dijitalleşme gibi sektörlerde toplamda 61 eylemin yer aldığı II. UEVEP ile 2024- 2030 yılları arasında 20,2 milyar dolar enerji verimliliği yatırımı yapılması ve kümülatif olarak 37,1 MTEP birincil enerji tasarrufu sağlanması hedefleniyor. Bu hedefin gerçekleşmesiyle, Türkiye’nin birincil enerji tüketiminde yüzde 16 oranında bir azaltıma ve 100 milyon ton CO2 eşdeğer sera gazı azaltımı sağlanması hedefleniyor.

SHURA Enerji dönüşüm Merkezi’nin net sıfır karbon yol haritasına göre, 2053 net sıfır karbon hedefine ulaşmak için 2021-2030 döneminde yıllık ortalama yüzde 3, 2030-2040 döneminde yüzde 3,4 iyileşme ihtiyacı saptanıyor. SHURA’ya göre Türkiye’ de sanayi başta olmak üzere son kullanım sektörlerinde yapısal dönüşüm, enerji verimliliği uygulamaları ve yenilenebilir enerji ile elektrifikasyon sayesinde 2053’te yüzde 200’ün üstünde ekonomik büyüme sağlanırken birincil enerji tüketiminin 2020 seviyesine kadar geriletilmesi mümkün.

1,2 MİLYON SOKAK LAMBASI DÖNÜŞTÜRÜLECEK

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, kamuda enerji tasarrufu ve verimliliği artırmak amacıyla önemli projeler yürütüyor. Bu projeler, enerjide arz güvenliğini sağlamak, dışa bağımlılığı azaltmak ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2053 yılı için belirlediği net sıfır emisyon hedefine ulaşmak için çevre dostu politikalar geliştirmeyi hedefliyor. Tasarruf planına göre, kamu binalarında yüzde 30 enerji tasarrufu sağlanacak ve 1,2 milyon sokak aydınlatmasının LED dönüşümü tamamlanacak. Konuyla ilgili açıklama yapan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, “Enerji verimliliği öncelikli gündem maddelerimizden biri. Enerji planlamalarımızda bu konu önemli bir yer tutuyor. Her alanda enerji verimliliğini teşvik edeceğiz. Bu alanda yeni yatırımları destekleyeceğiz. 2030 yılı için ortaya koyduğumuz hedefleri gerçekleştirmek için ilgili bakanlıklarla aktif olarak çalışıyoruz.” ifadelerini kullandı.