Sanayi ve enerji verimliliği

Türkiye’nin sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde enerji verimliliği endeksi; bilgi ve ilgi seviyemiz yüksek ama bunun davranışlara dönüşmesi biraz daha süreç alacağı gözükmektedir.

Enerji verimliliği, ülkemizin enerji maliyelerinden kaynaklanan cari açığını azaltılması, enerjide arz güvenliğinin sağlanması, dış kaynaklara bağımlılık riskinin mümkün oldukça en az indirgenmesi, düşük karbonlu ekonomiye geçiş ve çevrenin korunması ve yerli enerji potansiyelinin azami verimlilikle kullanılması gibi stratejik hedefleri gözeten faaliyetler bütünüdür.

Ülke ekonomimiz, dünya ekonomisi ile rekabet edecekse bunun en önemli yollarından biride enerjimizi az kullanmaya çalışmak yerine az birim enerji ile daha çok çıktı elde edebilmektir.

Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan, Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’na göre, 10 milyar dolarlık enerji yatırımı ile kümülatif olarak 23,9 MTEP civarında enerji tasarrufu sağlanması beklenmektedir. Bu da 2023 yılına kadar birincil enerji tüketiminde yüzde 14 civarında azalmaya denk gelmektedir ve 2033 yılına kadar 30,4 milyar dolarlık enerjide verimlilik sağlamanın mümkün olacağı bilinmektedir. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda yapılan çalışmalar ile 2019 yılında ülkemiz genelinde yaklaşık 960 milyon dolarlık verimlilik sağlanmış oldu. (Birincil enerji tüketimimiz son on yılda ortalama yüzde 3,6 oranında artmıştır ve 2018 yılı itibari ile net enerji ithalatımız yaklaşık 33 milyar dolardır. Birincil enerji tüketimimizin yüzde 72’sini ithal etmekteyiz.)

Ülkemizin 2018 yılında birincil enerji arzı 143,67 MTEP olarak gerçekleşmiştir. Bu tüketimin yaklaşık yüzde 20’si binalarda, yüzde 33’ü sanayi sektöründe, yüzde 26’sı ulaşım sektöründe, yüzde 11’i ticaret ve hizmet sektöründe, yüzde 4’ü tarım sektöründe ve yüzde 6’sı enerji dışı sektörlerde tüketiyoruz. ETKB verilerine göre, sanayide yüzde 30, konutlarda yüzde 46 ve ticari binalarda ise yüzde 20 civarında enerji verimlilik potansiyeli olduğu belirtilmektedir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu, Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı kapsamında altı tematik başlıkta yürütülen elli beş eylemden birisi de “farkındalık, eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin yürütülmesi” olup; enerji verimliliğinin bir stratejik plan, iş yapış şekli ve bir kültüre dönüştürülmesi önemli bir alandır. Günlük hayatımızda konfor ve standartlardan ödün vermeden, üretimde miktar ve kalite düşüşüne yol açmadan enerji verimliliği sağlayacak bilinç ve davranışlar geliştirmek zorundayız. Enerji verimliliği aynı zamanda, rekabetçilik, istihdam, üretkenlik, varlık değer artışı kaynaklarının etkin yönetimi açısından da fırsat alanıdır. Kuşkusuz bu noktada kamuoyunun enerji verimliliği bilinci konusunda ne kadar gelişme kat ettiğini ölçmek, enerji verimliliğine yönelik ilgi düzeyi ve davranışlarını tespit etmek, kamuoyunun bilinçlenmesi gereken konuları ortaya koymaktır.

Bu amaçla Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı, Enerji Verimliliği Derneği ve Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK), enerji verimliliğinin hem bilgi, bilinç ve davranış boyutunda gelişimini tespit etmek üzere (kamuoyunda enerji verimliliği sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmeleri bilinç endeksi) bir rapor çalışması yapılmıştır. Türkiye genelinde 766 adet sanayi işletmesinde, 94 adet hizmet işletmelerinde, 29 adet tarım işletmelerinde ve 18 adet ulaştırma hizmetlerinde olmak üzere toplam 907 adet işletmede gerçekleştirilen araştırma sonucu elde edilen, sanayi işletmelerine yönelik bilinç endeksi çalışmasını kamuoyuna duyurusu yapılmıştır. Ülkemizde ilk defa gerçekleştirilen ve endeks şeklinde toplumun enerji verimliliği bilinç ve davranış gelişimine öncü olacak çalışmadır.

Enerji verimliliği endeks araştırmasına göre, saha çalışması gerçekleştirildikten sonra kamuoyu enerji verimliliği bilinç anahtar performans kriterleri (KPI) belirlendi. Belirlenen kriterlere göre daha sonra her yıl, yılın aynı dönemi olmak üzere, düzenli olarak saha çalışmaları gerçekleştirilecek ve üçüncü yılın sonunda enerji verimliliği endeksi oluşturulacaktır. Bu kapsamda, araştırmanın ilk periyodu olan birinci yılda yapılan çalışmalar kamuoyunun ve tüzel kişiliklerin enerji verimliliğine yönelik algısı, düşünceleri, davranışları ve tutumları tespit edildi ve buna bağlı olarak, daha sonraki yıllarda kullanılmak üzere KPI’lar belirlendi.

Bu yapılan çalışma ile, 2019 yılında sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde enerji verimliliği bilinç endeksi 0-200 değer aralığında 158,5 olarak tespit edilmiştir. Bu değer bize sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmeleri bilinç endeksinin, orta-üst seviyede olduğunu göstermektedir.

-İşletmelerin yüzde 94’ü enerji verimliliği konusunda bilgi sahibi olduğunu belirtmişlerdir.

-İşletmelerde enerjinin verimli kullanılmasına önem verme nedenlerinden biride maliyetleri azaltmak olarak karşımıza çıkmaktadır.

-Enerji verimliliğine yatırım yapılması durumunda işletmelerin mali geri dönüş beklentisi ortalama 3,4 yıldır. 5 yıl ve üzere mali geri dönüş sürecini işletmeler yeterli bulmamaktadır.

-İşletmelerin yüzde 51’i enerji verimliliği artırıcı proje destekleri uygulamalarını bilmediği ama yüzde 83’ü enerji verimliliği teşvik ve desteklerinden yararlanmak istediklerini belirtmişlerdir,

-İşletmelerin yüzde 83’ü enerji verimliliği açısından etüt çalışmalarını yeterli bulurken, yüzde 36’sı enerji verimliliği danışmanlık hizmeti almayı gerekli görmemektedir.

-İşletmelerde enerji verimliliği uygulamaları arasında; verimli aydınlatma ürünleri kullanımı en yaygın uygulama olarak öne çıkmıştır onu sırasıyla, tesisat yalıtımı, iklimlendirme sistemi, pencere yalıtımı, ihtiyaç duyulan kapasitede motor kullanılması gibi uygulamalar gelirken, en düşük uygulama yenilenebilir enerji kaynakları ve kojenerasyon/trijenerasyon uygulamaları olarak gözükmektedir.

-İşletmelerde yüksek enerji tüketen makinaların elektriğin ucuz olduğu saatlerde çalışması ise işletme yapısına uygun olmayan uygulama olarak görülmektedir.

-İşletmelerde (Sanayi) yüzde 21’i TS EN ISO 50001 sistemi olduğunu ve yüzde 36’sı kurmayı düşündüğünü belirtmektedirler.

-İşletmelerin yüzde 53’ü enerji verimliliğini artırma uygulamaları için yeterli bütçe ayıramayacaklarını belirtmişlerdir.

-Hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde enerji verimliliği yatırım tutarı 100.000 TL ve altı iken, sanayi işletmelerinde yapılan yatırım tutarı 100.000 TL ila 1.000.000 TL arasında gerçekleşmiştir.

-İşletmelerin yüzde 50’sinde enerji verimliliği uygulamaları için enerji yöneticisi var iken, işletmelerin maalesef yüzde 77’si enerji yöneticisine gerek olamadığını beyan etmişlerdir.

Bu yapılan çalışma ile, 2019 yılında sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde enerji verimliliği bilgi ve ilgi endeksi 0-200 değer aralığında 175,4 olarak tespit edilmiştir. Bu değer bize sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde bilgi ve ilgi endeksinin, yüksek-alt seviyede olduğunu göstermektedir

Gelelim uygulama endeksine, 2019 yılında sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde enerji verimliliği uygulama endeksi 0-200 değer aralığında 141,6 olarak tespit edilmiştir. Bu değer bize sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde uygulama endeksinin, orta-alt seviyede olduğunu göstermektedir.

Sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde ki sonuçlar bize bilinç, bilgi ve ilgi seviyesinin oldukça iyi olduğunu ama bunun topyekun davranışa ve uygulamaya dönüşmesi sürecinin daha zaman istediğini göstermektedir.

Enerji verimliliği projelerinin, işletme bakım maliyetlerini düşürmekten, hammadde kullanımındaki verimliliğe, su tüketiminin azalmasına, kalite sorunlarını azaltmaya, ekipman kullanımı ömrünü uzatmaya ve enerji maliyetlerinin düşürülmesine varıncaya kadar bir işletmenin hayati bir çok fonksiyonlarında iyileştirme yapacağı görülecektir. Enerji verimliliği ülkemizin enerji arz güvenliğinin sağlanmasına, ekonomik kalkınma sürecinin sürdürülebilmesi, dünya pazarında rekabet edilmesi, iklim değişikliği ve karbon salımı gibi birden fazla süreç de yardımcı olacaktır.

*ETKB Enerji verimliliği çevre dairesi ve ENVER derneğinin hazırladığı 2020 yılı sanayi, hizmet, ulaştırma ve tarım işletmelerinde enerji verimliliği bilinç endeks raporundan faydalanılmıştır.