Petrol tarihindeki kara leke: 20 Nisan 2020

20 Nisan 2020 tarihinde New York Emtia Borsası NYMEX’te işlem gören Mayıs vadeli Batı Teksas Petrolü (WTI), açılış fiyatı olan varil başına 17.73 dolardan sıfıra, sonra eksi 40 dolara inerek -37.63 dolardan kapandı. Fark 55.36 dolar!  Bir önceki günkü kapanış fiyatına kıyasla fark 55.90 dolar (-%306). İki kapanış fiyatı arasındaki alım satım aralığı (Trading Range) ise 58.17 dolar! Bir sonraki gün olan 21 Nisan’da ise %126 yükseliş (37.63 dolar).

İşte sana volatilitenin daniskası. Hadi gel bu müthiş fiyat volatilitesini dünya arz talep dengeleriyle açıkla bakalım.

Bu arada 21 Nisan Salı günü WTI Haziran kontratı %68 düştü ve 6.50 doları gördü. Ama fiyat pozitif olduğu için şükür duaları edildi.

Yazımın heyecanlı kısımlarına geçmeden evvel bir not düşeyim. Kapanış fiyatı demekle dengeleme/uzlaşı fiyatı olarak tercüme ettiğimiz “settlement” yani resmi kapanış fiyatını kast edeceğim. Hisse senetlerinin gün sonundaki değerinin kapanış fiyatına, türev varlıklarının değerinin ise uzlaşı fiyatına dayandığını hatırlatmak isterim. Mesela, 20 Nisan’da, yani Mayıs kontratının sona ermesinden bir gün önce, uzlaşı fiyatı New York saatiyle 14:28 ile 14:30 arasında yapılan alım satımların ağırlıklı ortalamasına göre belirleniyordu. Kontratın son günündeki hesap aralığı ise 14:00 ile 14:30.

20 Nisan Pazartesi günü kapanış saatine 30 dakika kala WTI Mayıs kontratı fiyatı tam anlamıyla çöküntü yaşadı. O 30 dakikada açık pozisyonu olup da ekranda fiyatları canlı izleyenler, “Aman Tanrım”, “ulu manitu”, “holly shit” ve benzeri deyişlerin arkasından hemen “bu bir rüya mı yoksa” diyerek kendilerini tokatlamışlardır illaki. Özellikle fiyatın önünde eksi işareti gördüklerinde! Tokada rağmen eksi işaretinin hala orda durması bir yana, yanındaki rakamın giderek büyüdüğüne şahit olup bunun bir rüya olmadığını anlayınca herhalde beyin hücreleri kısa devre yapmış ve vücudunun çeşitli yerlerinde ıslaklık hissetmişlerdir.

Evet, hiç komik değil! Düşünün ki fiyatlar yükselir beklentisiyle pozisyon almışsınız. En fazla yatırdığım paranın hepsini kaybederim diye aklınızdan geçerken, aracı kurumdan aldığı mesajda şöyle bir şey yazıyor: “Yatırdığınız paranın üstüne önce bir bardak bir su için, sonrasında ise lütfen aşağıdaki satırda yazılı miktarı borçlandığınızı -ki okurken gözünüz kararıp vücudunuza bir şey girmiş hissine kapılabilirsiniz- tarafınıza bildiririz. Geçmiş olsun dileklerimizle.”

Haklısınız, hiç komik değil ama WTI Mayıs kontratında long pozisyon açan birinin aracı kurumdan aldığı mesajda kat be katını borçlandığını öğrenmesi buna benzer bir şeydi. Bir gün içinde çok para kaybedenler ve çok para kazananlar oldu.

Rize’nin hamsi köyüne konferans vermek için gelen Amerikalı bir bilim adamı köy halkı tarafından çok sevilir. Dönüşte ona bir hediye vermek isterler. Fakat hediyenin ne olacağı konusunda anlaşamazlar. Sonunda bir toplantı yapmaya kara verirler. İlginç öneriler gelir.

• Bir kasa hamsi verelum. Yerken bizi haturlasun.
• Meşhur tereyağumuzdan bi paket yapalum.

Derken toplantıyı yöneten Dursun, kalabalığa dönerek;

• Arkadaşlar, öyle bir iki günde yeyup bitureceği hediye vermiyelum. Adama öyle bir hediye yapalum ki eline her aldığında bizi haturlasun.

Temel kalabalıktan seslenir;

• Sünnet edelum o zaman!

20 Nisan 2020 de çok kişinin hatırasından çıkmayacak.

Petrol tarihinin kara lekesi gelmek üzereydi ama pek aldırış eden olmadı

28 Ağustos 2019 tarihindeki “Petrol piyasasının cıvatası mı çıktı?” başlıklı makalemi şöyle sonuçlandırmışım: “Öyle görünüyor ki, petrol piyasalarındaki belirsizlik ve fiyatlardaki aşırı volatilite, cıvatalardaki yalamadan dolayı en azından kısa ve orta vadede devam edecek. Bu şartlarda petrol türev ürünleri piyasasında pozisyon alacakların Allah yardımcısı olsun!”

30 Mart 2020 tarihli “Petrol fiyatları neden düşüyor?” başlıklı makalemde de şunlara dikkat çekmişim:  “Hem arz hem de talep cephesinde bir ay sonra neler olabilir sorusuna şimdilik “her şey” diye cevap verebildiğimizden ötürü fiyatlardaki aşırı oynaklığı ortadan kaldıracak bir zemine sahip değiliz. “Ya stoklar ağzına kadar dolduğunda Korona virüsü kontrol altına alınamaz ise ne olur” sorunu şu sıralarda çok ağır basıyor. Cevabını tahmin bile edemiyorum. Yani kısacası, şu anda petrol piyasası, fırtınalı bir havada kaptanı olmayan bir gemide sağa sola koşuşturan yolcuların paniğini çağrıştırıyor. Böyle bir ortamda bir fiyat tahmininde bulunmak çok zor çünkü ortada yalnızca petrol sektörüyle ilgili parametreler yok. Küresel bir sağlık kriziyle karşı karşıyayız ve global ekonomide beklentiler iç açıcı değil. Benim şimdilik merakım önümüzdeki iki ay içinde 16 doları görüp görmeyeceğimiz (Brent)… Ya negatif petrol fiyatları (Kanada’nın bazı yerleri ve bazı kaya petrolü üretilen yerler)? Dört yıl önce Kuzey Dakota’da kısa bir sürede olsa ekşi (sour) petrolün eksi 50 cent’ten fiyatlandığını hatırlıyor musunuz? Neden sorusunun cevabına girmeyeceğim.”

Brent’in 16 dolara ineceği bana takıntı hale gelmişti nedense. 16 Mart’ta ICE Brent varil fiyatı 30,5 dolar iken BloombergHT televizyonunda “Günden Kalanlar” programında bu takıntımı “Brent fiyatı 16 dolara kadar inebilir” diyerek tekrar dile getirmiştim. Şansa bakın, 5 hafta sonra 22 Nisan’da Brent 15.98 dolara indi ve oradan yukarı döndü. Ne sallamışım ama! Şimdi diyeceksiniz ki “Be adam, madem öyle niye para yatırmadın?” Haklısınız. Nasıl işlem yaparım diye soruşturmadım değil. Ancak, dosya parası, teminat miktarı, terminal ücreti, kontrat başı komisyon, hesap işletim ücreti, prosedürler, imzalar, onaylar vs. gibi şeyleri duyduğumda tüm şevkim kırıldı.

Lütfen sakın yanlış anlamayın. Bak önceden söylemiştim, görmüştüm, tahmin etmiştim, demiştim, bildim gibi bir kuruntum yok. Allah korusun! Petrol piyasası uzmanı olduğumu falan da iddia etmiyorum. Halen çalıştığım işte vaktimin nerdeyse tamamını artık doğal gaz piyasaları üzerine harcıyorum. Petrol piyasasını kıyıdan kıyıdan takip eden, meraklı, öğrenmeye çalışan bir çömezim sadece. Neyse, biz konumuza dönelim.

1 Nisan – 20 Nisan arasında arz ve talep şokları eş zamanlı olarak piyasaya çöktüler

İki kel adamın bir tarak yüzünden kavga etmelerini andıran bir şekilde Suudi Arabistan ve Rusya, OPEC+ bünyesindeki birlikteliklerini 6 Mart’ta ki toplantıda bitirmişlerdi. 1 Nisan’dan sonra herkes kendi yoluna gidecekti. Neticede, Nisan ayında piyasasını petrole boğacaklardı. Öyle de oldu.

“Len, ayağınızı denk alın, yoksa ben sizin … ” diyen Trump’ın sigortalarını zorladığını fark eden Arabistan, hızlı bir diplomasi trafiği yaparak 9 Nisan’da OPEC ve OPEC üyesi olmayan önemli üreticilerin petrolden sorumlu bakanlarını bir araya getirdi. Peşinden 10 Nisan’da G20 Enerji Bakanları toplantısı yapıldı. Konu aynı: Ne yapacağız şimdi?  İki gün sonra, 12 Nisan’da, OPEC+ bakanları tekrar ekran karşısına geçti. Koyun can derdinde, kasap et derdinde misali Meksika ile vakit geçirdiler. Ve nihayet OPEC ve OPEC üyesi olmayan 20 ülke Mayıs ve Haziran aylarında ham petrol üretimlerini günlük 9,7 milyon varil, Temmuz-Aralık arasında 7,7 milyon varil, Ocak 2021 ile Nisan 2022 arasında 5,8 milyon varil azaltma kararı aldı.

İyi de birader, ABD de kısıntıya katılsa daha iyi olmaz mı diye istemler artınca, Trump iç piyasayı hele bir yoklayalım bakalım dedi. Adres, Teksas Demiryolu Komisyonu. En son 1973 yılında üretim kısıtlaması konusunda kendini göstermiş olan bu komisyon 14 Nisan’da “ey millet ne dersiniz” diye konuyu görüşmeye açtı. 5 Mayıs tarihinde de noktayı koydu: İstemezük!

Üretim cephesinde bu gelişmeler yaşanırken talep tarafında kan gövdeyi götürüyordu. Dünya petrol talebinin 2020 yılı genelinde ve Nisan özelinde büyük düşüş yaşayacağı konusunda tahminler gittikçe kötüleşiyordu. Bunlar arasında bir çoğunuzun tanıdığı veya Türkiye Enerji Zirvesi’nde dinlediği Sayın Cüneyt Kazokoğlu’nun çalıştığı FGE’nin tahminleri gittikçe dikkat çeker hale gelmişti. Uluslararası Enerji Ajansı, OPEC ve Amerikan Enerji İnformasyon Dairesi ise hala mırın kırın ediyordu. IMF’nin 14 Nisan’daki Dünya Ekonomi Görünümü raporunda global ekonomide daralma (-%3) zilini çalmasının hemen ardından (15 Nisan’da) Uluslararası Enerji Ajansı aylık petrol raporuyla bombayı indirdi. Nisan ayı petrol talebinde 29 milyon varil düşüş beklentisi! Yetmedi, Nisan ayını “Kara Nisan” olarak tanımladı.

Tüm bunlar olurken acil serviste bekleyen dünya petrol talebi İbrahim Tatlıses’in “Ölürsem kabrime gelme gelme istemem istemem istemem” şarkısını bağıra bağıra söylüyordu.

Bunları zaten biliyorsunuz diye üstün körü geçiyorum. Sadece tarih akışına dikkatinizi çekmek istedim.

20 Nisan 2020: Black Swan mı, değil mi?

Evet, bir inat yüzünden global petrol üretimi cephesinde bolluk yaratılmış, petrol talebi cephesi İbrahim Tatlıses hayranı olmuştu. Stoklar cephesinde ise parayı verene ve elimi öpene düdük çaldırırım nameleri duyuluyordu. Dolayısıyla fiyatların düşeceğini tahmin etmek için müneccim olmaya gerek yoktu. Bakmayın fiyatların düşeceğini bekliyorduk diyenlere ve ahkam kesenlere. Sokaktan geçen birine sorsaydınız o da öyle söylerdi zaten.

20 Nisan 2020’de WTI Mayıs kontratının fiyatının eksiye ineceğini tahmin etmek piyasanın kurdu olmayı gerektirirdi. Amma velakin eksi 40’lara kadar vuracak diyebilmek için ise müneccim olmak gerekirdi. Eğer diyen vardıysa elini öpmek lazım.

WTI vadeli kontratlarının fiyatlarının eksiye vurabileceği konusunda endişeler hissedilmiyor değildi. 8 Nisan Çarşamba günü NYMEX’in bağlı olduğu CME Group, müşterilerine bir bildiri göndererek temel enerji kontratlarında negatif fiyatlara hazırlıklı olduklarını söylemişti. 15 Nisan tarihinde de kurumlara negatif fiyatları test etmelerini önermişti. Duman çıktığına göre bir yerde ateş yanıyordu.

16 Nisan 2020 tarihi, WTI Mayıs opsiyon kontratı kapanış tarihiydi. Bu tarihte NYMEX, her zaman olduğu gibi WTI’ın Mayıs vadeli (futures) kontratı için pozisyon limiti uyarısı yaptı. Petrolü fiziki olarak teslim almak isteyenler haricindeki aktörlere. Ha, eğer fiziki teslimatla ilgilenmiyorsanız pozisyonunuzu Haziran ayına geçirin dedi. Yani bu tarihten sonra tüm kağıt varil simsarları (trader böyle tercüme ediliyor dilimize herhalde) ya Mayıs kontratı pozisyonlarını kapatacak veya miktarını azaltacak. 3000 kontrattan fazla pozisyonunuzun olmaması gerekiyor. Eğer bu miktarın üstündeki pozisyonunuzu tutmaya devam ederseniz NYMEX sizi fiziki teslimatçı kabul eder.

20 Nisan 2020, Mayıs futures kontratının sona ereceği günün bir gün öncesiydi (Penultimate Day). New York saatiyle 14:28-14:30 arasındaki alım-satımın ağırlıklı ortalaması kapanış fiyatı belirleyecek.

20 Nisan öğleden sonra çok zayıf bir hacme sahip olan piyasada satıcı sayısı alıcı sayısından fazlaydı.

Fiyat yavaş yavaş inmeye başlamıştı. Saat 14:08’de tek bir işlem dahi olmadı. Saat 14.08-14.09 arasında 83 kontrat yani 83 bin varil ham petrol sıfır dolardan işlem gördü. Evet, sıfır dolar! Hemen akabinde eksi 1 cent’e düştü.

Saat 14.15’te hala long olanlar Mayıs kontratındaki pozisyonlarını Haziran kontratına kaydırmak isterken baktılar ki piyasa korkunç sığ. Pozisyonunuzu kapatamaz, stoklarda yeri olan birine malı veremez, malınızı elinizden çıkaramaz iseniz elinizdeki kontrat başına 1000 varil ham petrol Oklohama’da bulunan Cushing’te size teslim edilecek ve siz onu koyacak yer bulamıyorsunuz. (Sonradan açıklanan verilere göre. Cushing’te stoklar 22 Nisan’da %78 dolu idi, kalan miktar ya kiralanmış ya da ihtiyat amaçlı tutuluyordu. Gerçi bulsalardı da pek bir şey değişmeyecekti çünkü o günlerde depo kiraları Mars’a doğru yolculuk yapıyordu).

Düşünsenize, 20 Nisan Pazartesi sabahı WTI Mayıs kontratında açık olan pozisyon sayısı 108.500 ki bu 108 milyon 500 bin varile ham petrole karşılık gelir. Cushing’te müsait olan kapasite yaklaşık 20 milyon varil. Normalde WTI futures kontratı sona erdiğinde teslimata giren ve fiziki olarak teslim edilen miktar 2 milyon varil civarında. Durum vahimdi yani.

Bugünü beklediysen sen illaki hedger’sındır diye algılıyor piyasa. Fiyat grafiğinde aşağı yönlü gap olunca panik başladı ve takip eden dakikalarda film koptu. Öyle ki 14:29’da yani kapanış fiyat zamanından bir dakika önce 1 kontrat eksi 40.32 dolardan işlem gördü. Kapanışa yakın biraz da olsun boynunu kaldırdı ama yeterli olmadı. Ve WTI Mayıs kontratı kapanış fiyatı eksi 37.63 olarak belirlendi. O gün 14.913 WTI ham petrol kontratı (yaklaşık 15 milyon varil petrol) eksi fiyattan işlem gördü yani el değiştirdi.

Bu esnada Haziran kontratı artı 21 dolardan işlem görüyordu. Anti parantez belirtmekte yarar var ki, WTI Mayıs ve Haziran kontratları arasındaki spread 58 dolardı. Megacontango, Super mega contango veya Prof. Craig Pirrong’un tabiriyle galactic contango (galactango!).

Bu anlattıklarım eğer Mayıs kontratının son günü olan 21 Nisan’da olsaydı az biraz olsun normal karşılanabilirdi. Ama 20 Nisan’da olması normal değildi. Yani 20 Nisan’da biri veya birileri bile bile short yapmış ve piyasayı manipüle etmiş olmalı. Bank of China’nın elindeki yüklü miktarla terste kaldığını bilen birileri bunu fırsata mı çevirmek istedi acaba? İtham gibi gözükse de benim düşüncem böyle. Bu konu çok konuşulacak. Amerikan düzenleyici kurumu CFTC bile bu şüpheleri artık göz ardı etmiyorsa gerisi boş.

Hikaye bitmedi. WTI Mayıs kontratı 20 Nisan gecesi 1 tek lot, artı 5 cent’ten işlem gördü. 21 Nisan’ın erken saatlerinde yine sıfırın altına indi. Sonra tekrar toparlandı ve artı 10.01 dolardan kapattı. Altını ıslatmadan 20 Nisan’daki pozisyonunu 21 Nisan’a kadar tutmuş olanlara hakikaten helal olsun.

20 ve 21 Nisan’da yaşanan bu hengame WTI ile sınırlı kalmadı, diğer petrol tiplerinin fiyatlarının da yönünü aşağı çevirmesine yol açtı. Fiziki piyasada da negatif fiyatlar telaffuz edildi. Çok sınırlı olsa da negatif fiyattan fiziki piyasada ticaret yapıldığı basında yer aldı.

Kısacası, 20 Nisan’da WTI petrolünün eksi rakamlara inmesi vadeli işlemler piyasasında işlem gören kağıt varil piyasası ile ilgili bir durumdu. Opsiyon kontratlarının süresi dolduğunda kağıt varil piyasasındaki long trader’lar ile fiziki piyasadaki short olanlar arasında bir dengesizlik oluşmuştu. Mayıs kontratındaki long pozisyonunu önceden kapmayıp veya “roll over” yapmayan (ellerindeki kontratları daha ileriki bir vade ile değiştirmeyen) ve piyasanın ters tarafında kalan oyuncular pozisyonlarından kurtulma telaşındayken fiziki şhort’çular tarafından kapana kısıldı.

Düşünsenize bir kere; sığ bir piyasa ortamındasınız, pozisyonunuzu kapatamıyor, bir sonraki aya kaydıramıyorsunuz (Süper kontango olabileceğini ve spread’lerin aleyhlerine işleyebileceğini de hesaba katmamışsınız). Elinizdeki kontrat sayısı başına 1000 varil petrolü fiziki teslim alma durumuna düşmek üzeresiniz. Dahası, petrol koyacak bir yeriniz olmadığından teslim alamıyorsunuz. Depo ve gerekli lojistik alt yapı hazırlıklarından da yoksun veya bihabersiniz. Ne yaparsınız? Anneler gününe bir kaç hafta daha olmasına rağmen “Annneeee!” diye sesli veya sessiz bağırırdınız herhalde. Fiyat sıfır noktasına doğru gidiyor. Lanet olsun bedavaya vereyim de kurtulayım bari deseniz bile ilgilenen yok. Ama üstüne para verirsen icabına bakarız diyen var. Bu korku ve panik altında ne pahasına olursa olsun pozisyonunuzu kapatmaya çalışırsınız veya cesaretiniz varsa kontrat bitim tarihi olan yarını beklemeye koyularak dua etmeye başlarsınız. Gerisi malum. Ters pozisyonda kalan ve işi yeteri kadar bilmeyenler bunun bedelini ödedi.

Petrol fiyatlarındaki hızlı düşüşün köşeyi dönmek için iyi bir fırsat oluşturduğunu zanneden birçok amatör yatırımcı çeşitli yollarla (futures kontrat alarak veya petrol fiyatını izleyen US Oil Fund ve Çin Merkez Bankası’nin petrol fonları gibi fonlardan pay satın alarak) piyasaya hücum etmişti. Dolayısıyla kağıt varil long pozisyonlarında hızla artış gözleniyordu. Kağıt varil piyasasının kurtların sofrası olabileceği göz ardı edildi. Sonuçta, köşeyi dönemediler. Köşe onları döndü.

Ya WTI Haziran kontratı?

Bu kadar kaygan piyasada WTI Haziran kontrat fiyatının akıbeti konusunda bir şey söylemek çok zor. Eksi de olabilir artı da. Yüksek de olabilir düşük de. Bu ne biçim tahmin değil mi? O halde gelin yine bir tarih akışı yapalım.

WTI Haziran futures kontratının kapanış yani dengeleme tarihi Kadir gecesinin olduğu 19 Mayıs. Bu yazıyı yazdığım tarih 12 Mayıs. 5-8 Mayıs tarihleri arasında ETP denilen fonlar pozisyonlarını bir sonraki aya kaydırmış olmalılar.

14 Mayıs, Haziran WTI opsiyon kontratının bitiş tarihi ki piyasada kısaca OpEx tarihi olarak adlandırılır. Aynı zamanda Uluslararası Enerji Ajansı’nın Mayıs ayı petrol raporunun yayınlanacağı bu tarih çok önemli. Yani kağıt varil piyasasındaki trader’lar pozisyonlarını kapayacak veya azaltacak. Bu tarihten sonra her oyuncunun 3000 kontrattan az pozisyona sahip olması gerekir. Eğer üstünde bir pozisyonunuz varsa NYMEX sizin fiziki teslimata gönüllü veya hazır olduğunuzu varsayar. OpEx sonrasında ne kadar açık pozisyon kalacak göreceğiz. Muhtemelen geçen aydakinden az olacak. Eğer öyle olursa geçen ayki facia fiyatlarda yaşanmaz. Ama yok eğer kalırsa ve Haziran-Temmuz spead’i de büyük olursa piyasanın sıkıştırılmasına (market squeeze) yeniden çanak tutunabilir.

Geçen ay fiyatların çakılmasında çok büyük rol oynamış olan stokların durumu konusu, kırmızı alarmdan sarı alarma inmiş gözüküyor. Mayıs ortasında Cushing’te stoklar dolacak diye saç baş yolmalar yerini saç okşamaya bırakmış gözüküyor.

Haberlere ve yorumlara bakıldığında şöyle bir tabloyla karşılaşıyoruz bugünlerde: Talep tarafında “demand recovery” başlamış ve “V” şeklinde bir iyileşmeye bekleniyormuş. Arz tarafında, OPEC+ üretim kesintisi etkisini gösteriyormuş. Hatta Amerika’da kaya petrol üreticileri isteksiz de olsa günlük üretimlerini çok ciddi miktarda kesmişler. Bu söylemleri besleyen gırla rakam dolaşıyor ortalıkta. Yuppiii!

İnşallah yatırımcılar daha bilinçlenir, bilinçli yatırım yapar, haber akışlarını daha iyi takip ederek enine boyuna tartar ve geçen ayki felaket yaşanmaz. Biz de petrol fiyat rakamını yazarken artı ve eksi işaretlerini kullanmaya alışmayız umarım. Medyamıza renk katan değerli uzmanlarımızdan da benim burada kabaca anlattıklarımdan daha doyurucu yorumlar dinlemek ve okumak dileğiyle.

Kalın sağlıcakla.