Dünyada ve Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Sertifikaları

Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (YES), kurumsal şirketlerin yenilenebilir enerji kaynaklarından (YEK) elektrik tedarik ettiğini ispat eden ve üçüncü taraflar için doğrulayan sertifikalardır. Sertifika sisteminin temel felsefesi yenilenebilir enerji kaynaklarını desteklemektir. Kurumsal şirketler, YES satın alarak doğrudan YEK yatırımcılarına finansal destek sağlamış olur ve YEK yatırımcılarının geri ödeme sürelerini düşürür.

Bir ülkede yenilenebilir enerji tedarikine olan talebin yüksek olması o ülkede YEK yatırımcılarına olan desteği doğru orantılı olarak arttıracak, bu sayede yeni kapasite ihalelerinde daha rekabetçi elektrik enerjisi alım fiyatları oluşacaktır. Böylece hem ülkenin elektrik şebekesinin birim elektrik üretimi için karbon salım miktarı düşecek, hem de daha ucuza elektrik üretilecektir.

YES Sistemindeki en önemli konu kurumsal şirketlerin motivasyonudur. Kurumsal şirketlerin elektrik tedariğini YEK’ten sağlamak istemelerinin çeşitli sebepleri vardır; bu sebeplerin en başında tüketicilerin bu şirketlerden küresel iklim değişikliğine karşı mücadele etmesini istemesi yatmaktadır. Burada sıkça karıştırılan konu, devletlerin sanayi kuruluşlarına uyguladığı karbon üst sınırı (cap) ve tahsisatı (allowance) gibi karbon salım sınırlaması politikalıdır. Sanayi kuruluşları için karbon üst sınırı ve tahsisatı uygulanan ülkelerde elektrik tüketiminden kaynaklanan salımlar doğrudan sanayi kuruluşlarının karbon sınırlamalarına girmemektedir. Elektrik tüketiminden kaynaklı dolaylı salımlar Kurumsal Şirketler için Sera Gazı Salım Raporlama standardında (GHP Protocol) tanımlanmış ve tamamen gönüllü olarak düzenlenmiştir. RE100 ve CDP gibi kurumsal şirketlerin çevresel etkilerini raporlayan kuruluşların faaliyetleri sonucunda, kurumsal şirketler müşteri güveni yaratmak için elektrik tedariklerini YEK’ten sağlamak isterler.

Tamamen gönüllülük esasına göre düzenlenmiş bir piyasadan bahsediyoruz. Kurumsal şirketler YES kullanmak zorunda değillerdir; fakat kendi tercihleri doğrultusunda ülkelerinin enerji dönüşümüne katkı sağlamak bu sayede de tedarikçisi oldukları şirketlere ve müşterilerine bu mesajı vermek isteyen şirketler bu motivasyonla YES satın alırlar. Bu nedenle AB Yeşil Anlaşması’nın Türk sanayicisinin ihracatına olan etkilerini YES ile çözemeyiz, bunun için karbon piyasası veya vergisi düzenlememiz gerekmektedir.

Türkiye’de YES talebine baktığımızda özel ürün ihracatlarında tedarikçisi oldukları küresel şirketlerin YES talebinde bulunduklarını görüyoruz. Bu küresel şirketlerin ürünlerini YEK destekleyerek ürettiklerini ispat ettikleri bir sistem. Yine Türkiye’de yerleşik küresel şirketler YES talebinde bulunuyorlar, böylece faaliyette bulundukları ülkenin YEK yatırımlarını gönüllü olarak desteklemiş oluyorlar. Finansal kuruluşların YEK’ten elektrik tedariği sağlayan şirketler için özel uluslararası kredileri de bulunmakta, bu kredileri Türkiye’de de görebiliriz ileride.

YES talebinin sosyal sorumluluk ve gönüllülük esasıyla gerçekleştiğini ve karbon yükümlülüklerinden ayrıştığını vurguladıktan sonra bu sistemin teknik özelliklerine bakalım. YES, 4 temel süreçten oluşur: Santral Kaydı, Sertifika İhracı, Sertifika Ticareti ve Sertifika İtfası. Bu süreçler bizim gerçekten YEK’ten üretilmiş enerjiyi tedarik ettiğimizi ispat etmek için çok önemlidir. Önce santrallerin çatı üstü, lisanssız veya lisanslı, sayaçlarının şebekeye elektrik verip vermediği kontrol edilir ve kayıtları sağlanır; daha sonra bu santrallerin üretim yaptıkları dönemdeki üretim miktarlarının kontrolü yapılır ve kaydedilir; bu üretimlere karşılık santrallere sertifika ihracı sağlanır. Bu süreçlerden sonra daha önemli olan ihraç edilen sertifikanın takibidir; YES itfa edilene kadar el değiştirir. Son kullanıcısının itfa etmesi gerekir ki bu sertifikanın bir başkası tarafından mükerrer raporlamasının önüne geçmek için şarttır.

I-REC derneği, 2015 senesinden bugüne yürüttüğü süreçlerde hiçbir hata olmadığı için bugün en yaygın kabul gören uluslararası YES’tir. YES yönetmeliği olmayan ülkelerde tüketiciler YEK üreticilerinden I-REC talep ederler. Türkiye, pek çok ülkede olduğu gibi ulusal bir YES sistemi oluşturarak bu gönüllü piyasanın düzenlemesini sağlamak için Yenilenebilir Enerji Kaynakları Garanti Sistemi (YEK-G) yönetmeliğini görüşe açtı. Yönetmeliğe baktığımız zaman EPDK’nın uluslararası YES standartlarını sağlayan çok iyi bir düzenleme yaptığını görüyoruz. Dünya’daki diğer organize YES piyasalarında olduğu gibi sistemden sadece EPİAŞ’ın katılımcısı olan, üretim ve/veya tedarik lisansı olan enerji şirketleri faydalanıyor. Diğer ülkelerde gördüğümüz gibi organize YES piyasasının yanında ikili anlaşmalarla da sertifika ticaretine izin veriliyor. Bir diğer önemli konu elektriğin niteliğini ispat eden diğer sistemlere kayıtlı santralleri YEK-G sistemine almayarak, yenilenebilir elektriğin niteliğinin sadece bir kez kullanılmasını mükerrer sayımı engelliyor.

Yönetmelik ayrıca Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın, EPDK ile beraber uzun zamandır çalıştığı Yeşil Tarife’yi de düzenlemektedir. Yeşil Tarife, serbest tüketici olmayan ve/veya serbest tüketici hakkını kullanmayan tüketicilerin yenilenebilir enerji niteliğine sahip elektrik tedarik edebilmelerini sağlamaktadır. Tedarikçilerin, Yeşil Tarife’ye kayıtlı tüketicilerin tüketimleri kesinleştikten sonra organize YEK-G piyasasından sertifika alarak YEK yatırımcılarını desteklenmesi hedeflenmektedir. Son kaynak tedarik anlaşmalarından yararlanan kurumsal şirketler tedarik anlaşmalarına ek olarak gönüllülük esasına dayalı YEK-G veya diğer enerjinin kaynağını ispat eden sistemleri seçme özgürlüğüne sahiptir.

Yönetmelikten sonra YEK-G Usul ve Esasları çok önemli olacak. Basit bir örnekle YES süreçlerini YEK-G yönetmeliğine göre anlatalım. Organize YEK-G piyasasında YEK üreticisi YEK-G ihraç etti ve satış emri verdi, elektrik tedarikçisi şirket tüketicisinin talebini karşılamak için tüketicisinin istediği kaynak ve üretim bölgesi bilgisine göre YEK-G’leri listeledi ve alım emri verdi iki taraf eşleşti ve işlem gerçekleşti. Bir başka önemli takip süreci organize piyasada gerçekleşen işlemden sonra başlıyor. Bu sertifika tüketicinin ismine itfa edilmeli ve bu işlem kaydedilmeli. Bir başka senaryoda tedarikçinin tüketicisi belki satın aldığı sertifikayı itfa etmeyip ikili anlaşma ile başka bir kurumsal şirkete aktarmak isteyebilir. Bu durumda son alan kurumsal şirket itfa işlemi gerçekleştirmek için yine EPİAŞ’ın platformuna bildirim yapması gerekecek. Usul ve Esaslar, sertifikanın transferi ve itfasını takip etmek için detaylı bir süreç sunmalı.

Bugün Foton olarak, uluslararası enerji şirketlerinin girişimiyle kurulmuş Energy Web Foundation (EWF) derneği ve I-REC ile YES’lerin transfer ve itfa işlemlerini blokzincir üzerinde takip ettiğimiz bir sistem geliştirdik. Bu sistem Tayland, Orta Amerika ve Brezilya’da Türkiye’yle eş zamanlı olarak devreye alındı. Foton, EWF ve I-REC konsorsiyumu, YEK-G ile beraber I-REC sertifikalarını da EPDK ve EPİAŞ’ın takip edebileceği ve itfa işlemlerini görebileceği bir ikili anlaşma piyasasını hayata geçirebilir. Böylece YEK-G sertifikalarının transfer ve itfa süreçleri güvenli bir şekilde çözülmüş olacaktır; ayrıca lisanssız santraller için I-REC’in oluşturduğu kayıtlar da YEK-G sistemine tanımlanabilecektir.

Dünyada uluslararası kurumsal şirketlerin yenilenebilir enerji kapasitelerini elektrik satın alma garantileri ile finanse ettikleri yeni bir YEK Destekleme modeli görüyoruz. Bu modele Türkçe, Yenilenebilir Enerji Tedarik Anlaşmaları (YETA) diyoruz – ingilizcesi Corporate PPA. YETA finansman modelinde yenilenebilir enerji kapasitesine yatırım yapacak büyük veri merkezleri, telekom şirketleri, bankalar, hızlı tüketim ürünleri şirketleri YEK-G gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik tedarik edildiğini ispat eden sistemler görmek istemektedirler. Türkiye, YEK-G sistemini diğer enerji niteliğini ispat eden sistemlerle blokzincir üzerinde takip eden ilk ülke olacaktır. Bu sistemler, operasyonlarının çevre etkilerine duyarlı uluslararası yatırımcıların yakın zamanda üretimlerini ülkemize çekecek ve yenilenebilir enerji yatırımı yapmalarını sağlayacaktır.