Hazar-Karadeniz-AB koridorunda Türkiye’nin rolü ne?

Deniz Yaşayan / Bakü

Bakü Enerji Haftası kapsamında Gas & Power’a konuşan Azerbaycan Enerji Bakanlığı Yenilenebilir Enerji Ajansı Direktörü Cavid Abdullayev, Bakü’nün yenilenebilir enerji ajandasını, uluslararası iş birliklerini ve Türkiye’nin Hazar- Karadeniz-AB koridorundaki özel önemine değindi.

Azerbaycan’ın offshore/ onshore rüzgar ve güneş enerjisi potansiyelinden bahseder misiniz?

Azerbaycan yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli yüksek ülkelerden biri. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin Zengilan, Cebrayıl, Gubadlı ve Fuzuli ilçeleri güneş enerjisi açısından yüksek potansiyele sahip. Araştırmalar sonucunda Hızı, Abşeron, Laçin ve Kelbecer’in dağlık kesimlerinde de olumlu rüzgar potansiyelinin olduğu belirlendi. Ön değerlendirmelere göre kurtarılan bölgeler, hidroelektrik de dahil olmak üzere güneş ve rüzgar enerjisi açısından zengin bir potansiyele sahip. Şimdi bu potansiyelin verimli kullanılması için kapsamlı tedbirler hayata geçiriliyor.

Ülkemizin yenilenebilir enerji kaynaklarının teknik potansiyeli karada 135 GW, denizde 157 GW. Yenilenebilir enerji kaynaklarının ekonomik potansiyeli de 27 GW. Ekonomik potansiyelin rüzgar enerjisi için 3 bin MW, güneş enerjisi için 23 bin MW, biyoenerji potansiyeli için 380 MW ve dağ nehirleri potansiyeli için de 520 MW olduğu tahmin ediliyor.

Bu arada güneş enerjisi kurulu gücünün 281,9 MW, rüzgar enerjisi kapasitesinin 66,4 MW olduğunu belirtmek isterim. Ülkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü bin 1748,6 MW ve bu, elektrik gücünün yüzde 20,86’sını oluşturuyor. 2030 yılına kadar yenilenebilir enerjiye dayalı kurulu gücün ülkenin toplam enerji dengesi içindeki payının en az yüzde 30 olması hedefleniyor.

Azerbaycan rüzgar ve güneş enerjisi alanında hangi ülke ve şirketlerle iş birliği kuruyor?

Azerbaycan yeşil enerji kullanımının geliştirilmesi konusunda birçok ülke ve çeşitli yerel-uluslararası şirketle iş birliği yapıyor. Bunlar arasında Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan, İngiltere, Türkiye, Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı (IRENA), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Asya Kalkınma Bankası (ADB) var. 2020’den beri Masdar, ACWA Power, BP, Fortescue Future, CGGC of China, Total, Nobel Enerji, A-Z Czech ve Baltech’le güneş ve rüzgar enerjisi projeleri için iş birliği içerisindeyiz.

Hazar Denizi ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) bölgesinin en büyük güneş enerjisi santrali (GES) olan 230 MW’lık Karadağ GES, 26 Ekim 2023 tarihinde BAE şirketi Masdar’ın iş birliğiyle işletmeye açıldı. Santral, 262 milyon dolar tutarında yabancı yatırımla inşa edildi. Yıllık 500 milyon kWh elektrik üretilecek ve 110 milyon metreküp doğal gaz tasarrufu sağlanacak. Aynı zamanda karbon emisyonları 200 bin ton azaltılacak. 550 hektar alanı kaplayan santrale 570 bin adet güneş paneli yerleştirildi. Bu santralin şebekeye bağlanması için de 330 kV’lık bir trafo merkezi inşa edildi.

4 Haziran’da Masdar şirketi iş birliğiyle 445 MW’lık Bilasuvar, 315 MW’lık Neftchala GES’leri ve 240 MW’lık Abşeron-Karadağ RES’inin de temelleri atıldı. Bu projeler sayesinde yıllık 2 milyar 305 milyon kWh elektrik üretilecek ve bununla da 496 milyon metreküp doğal gaz tasarrufu sağlanacak. Ayrıca 1 milyon tona yakın karbon salımının engellenmesi ve yeni istihdam olanakları yaratılması da bu tesislerin çevresel-sosyal faydaları arasında.

Ek olarak ACWA Power’la 240 MW’lık Khizi-Absheron RES ve BP’yle Cebrayil ilçesindeki 240 MW’lık Shafaq GES inşaatı çalışmalarımız devam ediyor. Ayrıca 100 MW’lık Gobustan GES de yeşil enerji potansiyelimizin artmasına katkı sunacak.

Altını çizmek lazım ki Nahçıvan’ın yenilenebilir enerji alanında Türkiye’yle iş birliği çerçevesinde özel avantajları bulunuyor. Nahçıvan’ın yeşil enerji potansiyeli 5 GW olarak tahmin ediliyor. Azerbaycan ve Türkiye, yenilenebilir kaynaklardan üretilen enerjinin Nahçıvan üzerinden transferine ilişkin -Baltech’in iş birliğinde- belgeler imzaladı. Nahçıvan’da oluşturulacak yeşil enerji kapasitesiyle Türkiye’ye 1 GW’lık elektrik ihracatı yapılması hedefleniyor.

Küresel olarak offshore rüzgar enerjisi yatırımları ciddi oranda artmaya başladı. Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerle bu konuda iş birliği planlarınız var mı?

Azerbaycan offshore rüzgar enerjisi projelerinin geliştirilmesi için Masdar’la 2 GW, ACWA Power’la 1,5 GW, Fotescue Future’la 12 GW’lık iş birliği anlaşmaları imzaladı. Hazar Denizi’nin Azerbaycan sektöründe rüzgar enerjisi projelerinin uygulanması için su alanlarının belirlenmesine yönelik çalışmalar yapıyoruz.

Enerji tedariğinde yeni bir aşamaya girdik. Denizdeki rüzgar potansiyelinin kullanılması ve üretilen elektriğin Gürcistan üzerinden Avrupa’ya taşınması konusunda önemli çalışmalar yapıyoruz. Bu bakımdan üretilen enerjinin iletimi de ayrı bir önem taşıyor. 17 Aralık 2022’de imzalanan “Azerbaycan, Gürcistan, Romanya ve Macaristan Hükümetleri arasında Yeşil Enerjinin Geliştirilmesi ve İletimi Alanında Stratejik Ortaklık Anlaşması” yeşil enerjinin geliştirilmesine yönelik fırsatları genişletiyor.

Geçtiğimiz ay Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan’ın enerji sistemlerinin birbirine bağlanmasına ilişkin bir iş birliği mutabakat zaptının imzalandığını da belirtmekte fayda var. Bu mutabakat zaptı, Azerbaycan’daki yeşil enerji üretiminin Avrupa’ya ihracatı, sistemlerin birbirine entegre edilmesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının verimli kullanımı gibi ortak hedeflerimizin uygulanmasını teşvik edecek.

Avrupa’nın 2030 yılına kadar 15 milyon ton yeşil hidrojen ithal etme hedefi var. En önemli pazarlardan biri de Türkiye. Bu kapsamda Bakü ve Ankara arasında bir iş birliği olabilir mi?

Hidrojen üretimi ve kullanımı Azerbaycan’ın temel önceliklerinden biri. Hidrojen üretimi ve kullanımının yanı sıra ihracat fırsatlarının değerlendirilmesine yönelik çalışmalar da ülkemizin sosyoekonomik kalkınma stratejisi çerçevesinde yürütülüyor.

2022’de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Avrupa Birliği’yle (AB) Enerjide Stratejik Ortaklığa İlişkin Mutabakat Zaptı’nı imzalamıştı. Bu mutabakat zaptında AB ülkelerine doğal gaz ihracatının artırılmasının yanı sıra hidrojen kullanımı olanaklarının araştırılması da yer alıyor. Güney Gaz Koridoru üç ana boru hattından oluşuyor ve bu, Hazar Denizi’nin Azerbaycan sektöründe üretilen doğal gazın Gürcistan, Türkiye, İtalya ve daha sonra Avrupa’daki diğer noktalara taşınmasına olanak sağlıyor. Bu boru hattıyla ticari ve hukuki bazı zorlukların üstesinden gelinirse, hidrojen içeren karışık gazın Avrupa’ya tedariki için geniş fırsatlar doğabilir.

Ek olarak, EBRD’nin yaptığı çalışma sonucunda Azerbaycan’ın hidrojen üretiminin AB ülkeleriyle karşılaştırıldığında “rekabetçi” bir konumda olduğu belirlendi. Bu şu anlama geliyor: Ülkemizde hem yeşil hem de mavi hidrojen üretiminin gelişimine yönelik umut var. Ancak mavi hidrojen üretimi sırasında karbonun yakalanması ve depolanması gibi konular kapsamlı bir araştırma gerektiriyor.

Şu anda ülkemiz ve AB arasında bir yeşil enerji koridoru geliştiriliyor. Bu girişim, Azerbaycan’da üretilen yenilenebilir enerjinin Avrupa’ya taşınmasını amaçlıyor. Ayrıca ülkemizi Kazakistan ve Özbekistan’a bağlayan yeşil enerji koridorunun oluşturulmasına yönelik bir başka proje daha hayata geçiriliyor, bu girişimde de ekolojik olarak temiz hidrojen hayati bir rol oynuyor. Azerbaycan bu Hazar-Karadeniz-AB koridoru sayesinde AB için güvenilir bir yeşil hidrojen tedarikçisi haline gelecek. Enerji Bakanlığı’mız, hidrojen üretimine ilişkin kavramsal-stratejik belge taslağının hazırlıklarına başladı. Belgenin ev sahipliğimizde düzenlenecek COP29’da açıklanması planlanıyor.

“Azerbaycan, Gürcistan, Romanya ve Macaristan Hükümetleri arasında Yeşil Enerjinin Geliştirilmesi ve İletimi Alanında Stratejik Ortaklık Anlaşması”, Karadeniz’in Hazar Denizi’ne bağlanmasına katkıda bulunacak. Bu hat, Gürcistan’ı ve Güney Kafkasya’nın tamamını Romanya’ya bağlayacak ve yeşil enerjinin Avrupa’ya ihraç edilmesine olanak tanıyacak, karşılıklı sürdürülebilirliği güçlendirecek. Ayrıca Azerbaycan, Özbekistan ve Kazakistan arasında Orta Asya’daki elektriğin Azerbaycan toprakları üzerinden Avrupa’ya ihracı konusunda da bir ortak tebliğ kabul edildi.

Belirtilen bu gaz koridorları üzerinden Azerbaycan’dan Türkiye’ye yeşil hidrojen ihracatı ve üretiminin mümkün olduğu söylenebilir. Bu aynı zamanda Avrupa’nın yeşil hidrojen ithalatı hedefine de katkıda bulunabilir. Bu bağlamda ülkelerimiz arasındaki iş birliği kapsamlı bir şekilde ele alınabilir.