“LNG’ye bir an önce geçmemiz gerekiyor”

Kıbrıs TürkElektrik Kurumu (KIBTEK) Genel Müdürü Ahmet Dargın, Enerji Kıbrıs’ın sorularını yanıtladı.

KIBTEK Genel Müdürü Ahmet Dargın gazetemizin sorularını yanıtladı. KKTC elektrik sektörüne yönelik önemli bilgiler veren ve “LNG’ye bir an önce geçmemiz gerekiyor” diyen Dargın; “Bizim için en önemli husus; bir an önce gaz yatırımını tamamlamak, gaza geçmek ve elektriği ucuzlatmaktır. Bu, bir devlet politikası haline dönüşmelidir” ifadelerini kullandı.

KIBTEK’in işleyiş ve yönetim yapısından bahseder misiniz?

KIBTEK fasıl yasalarıyla yönetiliyor. Bu yasalar Fasıl 170 ve 171 yasalarıdır. Bu yasalara göre yönetim kurulu 7 kişiden oluşuyor. Bu 7 kişilik yönetim kurulu da Bakanlar Kurulu tarafından atanıyor ve bunlardan biri başkan biri de as başkan oluyor. Kurum işleyişi de yönetim kurulu kararları ile ilerliyor. Yönetim kurulu karar alıyor, genel müdüre tebliğ ediyor ve genel müdür de bu kararların uygulanmasını sağlıyor. Yönetim kurulu en az 5 kişiyle toplanıyor ve oy çokluğuyla da karar alıyor.

Başta da söylediğim gibi yönetim, Bakanlar Kurulu tarafından belirleniyor,  yani siyasi atamayla oluyor. Ben kendi ideolojim gereği yönetim kurullarının bağımsız olmasından yanayım. KIBTEK’in de özerk bir yapıyla yönetilmesi gerektiği düşüncesindeyim. Çünkü bizim yasamız gereği KIBTEK kar eden bir kuruluş değildir. Bir şirket mantığı yoktur. Halka hizmet için kurulmuştur. Ne kar ne zarar felsefesindedir. Dolayısıyla bunu yakalamada ciddi sıkıntılarımız var.

Biz birçok defa enerjiyi maliyetine satamıyoruz. Şu an tarifeler Elektrik İnkişaf Nizamnamesi adı altında düzenleniyor. Kurum Müdürü’nün önerisi ve Yönetim Kurulu kararı ile tarifeler yürürlüğe giriyor. Ama, en son düzenlemeyi biz Nisan 2019’da yaptık. Bu durumda şu an Kurumun zararına elektrik sattığını söyleyebiliriz. Bu zararın bir taraftan karşılanması gerekiyor. Başka türlü KIBTEK’i idame ettiremeyiz. O yüzden KIBTEK’in süratle özerk bir yapıya kavuşması gerekiyor.

“53 BİN TONLUK DEPOLAMA KAPASİTEMİZ VAR”

Buradaki depolama kapasitesinden bahseder misiniz?

Bizdeki depolama kapasitesi sınırlıdır. Maksimum 53 bin tonluk depolama kapasitemiz vardır. Sınırlı olmasına rağmen doldurma eğilimine gittik. O noktada da yakıt tedariğinde sıkıntı yaşadık. Gerek sınırlı depolama kapasitemiz gerekse yakıtın tedarik süresi çok miktarda ucuz yakıt almamızı engelledi. Şimdi yakıt tekrar artış eğilimine geçti. Dolar da inanılmaz arttı. Bu bizim için ciddi sıkıntı oluşturacaktır.

“TÜRKİYE’DEKİ PAYDAŞLARLA KABLO İLE ELEKTRİĞİN GELME KONUSUNU KONUŞTUK”

Peki, o dönemde depolama ve alt yapı yatırımları yapmak gündeminize geldi mi?

Ben, ‘Keşke gaza geçmiş olsaydık ve halka ucuz elektrik satmış olsaydık’ dedim. Aklımdaki tek düşünce buydu. Biz kısa bir zaman önce Türkiye’deki paydaşlarla video konferans yaptık. Kablo ile elektriğin gelme konusu ve gaza geçme konusunu tekrar tartıştık. Türkiye’den kablo ile elektrik gelmesi konusunda Avrupa Elektrik İletim Sistem Operatörleri’nden (ENTSO-e) izin sıkıntısından dolayı uygulanması şu an için münkün görünmüyor. Dolayısıyla elimizdeki tek alternatif olan LNG’ye bir an önce geçmemiz gerekiyor.

“HER ŞEYİ HALKIN YARARINA YAPMAMIZ GEREKİYOR”

Büyük bir kısım fuel oil ve düşük bir kısım güneş enerjisi dediniz. Güneş enerjisinin kullanım alanı ne kadar ve neden daha fazla değil?

Keşke öyle bir teknoloji olsa ve her şeyi güneş enerjisinden üretsek. Güneşten üretirken de en ucuz üretim olsa. Çünkü her şeyi halkın yararına yapmamız gerekiyor. Fakat küçük bir şebeke olduğumuz için yenilenebilir enerji konusunda bağlanabilirlik kapasitemiz sınırlıdır. Olması gerekenden daha fazla bağladığınız zaman şebekenin kalitesinde bozulmalar başlar. Yenilenebilir enerji konularında daha fazla yatırım yapabilmek için güçlü bir sisteme bağlanmanız gerekir. Yatırım, üretim ve tüketim kapasitemiz arttığı sürece güneş enerjisindeki kapasiteleri de artırarak devam ettireceğiz. Bizim için en önemli husus; bir an önce gaz yatırımını tamamlamak, gaza geçmek ve elektriği ucuzlatmaktır. Bu, bir devlet politikası haline dönüşmelidir.

“DEPOLAMA VE DENGELEME ÇOK CİDDİ YATIRIM GEREKTİRİYOR”

KIBTEK’in GES yatırımı düşüncesi var mı? GES yatırımları konusundaki görüşleriniz nedir?

Güneş enerjisi kullanımı yaygınlaşmaya başladı. Kıb-Tek’e ait bir tane Avrupa Birliği finansmanıyla kurulan 1.27 MW’lık bir santralimiz var. Onun haricinde 10 MW’lık da KIBTEK’e ayrılmış bir kapasite var. Ben her zaman KIBTEK kendi bu yatırımı yapacağına halk yararlansın şeklinde düşünürüm. Daha önceden alınmış bir karar vardı. Henüz ihale sürecine girmedi, taslak halindedir. Yaklaşık 50 MW’lık bir güneş enerjisi depolama dengeleme ile birlikte. Çünkü sadece güneş enerjisine yöneldiğinizde bağlanabilirlik kapasitemiz belli. Şebekenin kalitesini de bozmamak için depolama dengeleme kurmak zorundasınız. Depolama ve dengeleme de çok ciddi yatırım gerektiriyor. Yatırımın haricinde bir ömrü de var. 10 yıl sonunda depolama dengeleme konusundaki yatırımı tekrar yenilemeniz gerekiyor ve bu da beraberinde ciddi maliyet getiriyor. Ayrıca bir ada ülkesiyiz, değiştirdiğiniz pilleri ada dışına çıkarmak da ciddi maliyet gerektiriyor. O yüzden bunun sistemin el verdiği oranda konutlarda yaygınlaştırılması gerektiğini düşünüyorum. Ayrıca bir tüzüğümüz de var ve ben bunun da değişmesini gerektiğini düşünüyorum. Birebir mahsuplaşma var. Bugüne kadar da hep böyle oldu. Geriye dönük bir işlem yapabileceğimizi düşünmüyorum. Yasa boyutunu incelemek gerekiyor. Benim önerim, konutların kendi tüketimleri kadar panel kurmasını sağlayalım. Çünkü insanları gereksiz tüketime teşvik etmememiz lazım. Elektriği verimli kullanmaya teşvik etmemiz gerekiyor. Mevcut koşullarda güneş enerjisi kuranların tümünün tüketimlerini arttırdığını gözlemledik. Bu arzu edilen bir durum değil. Çünkü, amacımız güneş enerjisine geçip çevreyi korumaksa enerjiyi de verimli kullanmamız gerekir. Bu anlamda halkı enerji verimliliğine yöneltecek, bilgilendirecek adımlar atmamız gerekiyor.

“ÖNCELİK DOĞAL GAZDAN ELEKTİK ÜRETİMİNE YÖNELİK”

Üretim, iletim ve dağıtım kanalları için yeni yatırım planlarınız var mı?

Üretimde kesin olarak alınmış bir karar yok. Şu an öncelik doğal gazdan elektik üretimine yöneliktir. Bunun üzerine bir karar üretildi ve Bakanlar Kurulu’nun gündemine getirilmek üzere Ekonomi ve Enerji Bakanlığı’na gönderildi. Bakanlar Kurulu’nun alacağı karara göre gereği yapılacaktır. İletim ve dağıtımla ilgili planlanmış Yönetim Kurulu kararları alınmış ve ihaleye çıkılmış birçok yatırımımız var. Özellikle iletim ve dağıtımda çok yeni aldığımız yatırım kararları var. Bunların gerekli projeleri de tamamlanmıştır. Çok yakın bir zamanda ihaleye çıkılması için İhale Komisyonu’na göndereceğiz.

‘ENERJİ ALANINDA DEVLET POLİTİKASI YARATMALIYIZ’

KIBTEK’in özerkleşmesi gündemde mi?

Maalesef böyle bir gündemimiz yok. Ama zaten özerk bir yapıya kavuşmadan önce bir devlet politikası oluşturulması gerekiyor. Bizim enerji alanında bir devlet politikamız yok. Hükümetler kendi hükümet politikaları ne ise onu yürütüyor. Dünyadaki diğer ülkelerin hepsinin bir devlet politikası var. Her gelen hükümet o devlet politikasını yürütüyor. Hatta üzerine artılar koyarak yürütüyor. Benim de arzu ettiğim budur. Eğer bu ülkeyi seviyorsak enerji alanında da devlet politikası yaratmalıyız. Bu durum halkın yararına olacaktır. KIBTEK halkındır ve biz de KIBTEK’i öyle bir duruma getirmeliyiz ki halkın yararı neyse onu sunalım. Bugün baktığımızda, halkın bizden en büyük şikayeti, elektrik fiyatlılarının pahalı olmasıdır. Fiyatları ucuzlatmanın yöntemleri var. Projeleri geliştiriyoruz ve hükümetlere sunuyoruz. Ancak herhangi bir ilerleme gerçekleşmiyor. Tek isteğimiz enerji konusunda süratle bir devlet politikasının oluşturulması. Benim kişisel görüşüm bu yönde.

“ŞU ANDA ÇOK BÜYÜK ORANDA FUEL OIL İLE ELEKTRİK ÜRETİMİ YAPIYORUZ”

Elektrik ihtiyacı K.K.T.C’de nasıl karşılanıyor? Fuel oil ile elektrik üreten santraller dışında elektrik üretilen başka alternatif kaynaklar var mı?

Şu anda çok büyük bir oranda fuel oil ile elektrik üretimi yapıyoruz. Çok az bir kısmı güneş enerjisinden üretiliyor. Biz, bir an önce fuel oilden kurtulmamız gerektiğini söylüyoruz. Ucuz yakıta yönelmemiz gerekiyor. Çevreyi korumak istiyorsak fuel oil yakıtından kurtulmak bu işin en doğru yoludur.

Eğer fuel oil ile devam edilecekse de baca gazı arıtma tesisi kurulması gerekiyor. Onun da çok ciddi maliyetleri var. Yaklaşık 80 milyon dolar gibi maliyet söz konusu. Ayrıca yıllık 7 milyon dolarlara varan işletme bedelleri hasıl olacak. Biz bu maliyetleri ödemek yerine direkt gaza geçmeyi önerdik. Bir an önce gaza geçmemiz gerekiyor. Hem çevre için hem de yakıt maliyetleri için. Bugün ortalama 1,18 TL üretim maliyetimiz var. Fakat ortalama 98 kuruşa satıyoruz. Yani maliyetin altında satış yapıyoruz. Eğer elektriğe zam yapılmayacaksa bunun farkının da karşılanması gerekiyor. Yasa diyor ki, ‘elektriği maliyetine satacaksın’. Bunun dışında Türkiye Cumhuriyeti’nde yapılan protokolde de ‘kurum ve kuruluşlar zarara uğratılamaz’ deniyor. Fakat biz Nisan 2019’dan beri zarara uğruyoruz.

Fuel oilde ciddi düşüşler oldu ve biz indirim yapamadık. Bunun sebebi depomuzda eskiden kalan yakıt maliyetinin altına inememiş olmamız. Çünkü düzenlemeyi zamanında yapamadık. Zamanında yapsaydık indirim yapabilecektik. Aslında en doğrusu bu olurdu.

‘BİZİM YÜKSEK GERİLİMLE İLGİLİ UZAKTAN KUMANDA ETTİĞİMİZ BİR SİSTEM VAR’

Teknoloji konusunda gündemde olan bir alt yapı yatırımınız var mı?

Bizim yüksek gerilimle ilgili uzaktan kumanda ettiğimiz bir sistem var. İkinci hedefimiz, orta gerilimi de uzaktan kumanda etmektir. Bu konuda birkaç adım attık ve AB’den de destek aldık. Bize yaklaşık 5 milyon avro ayırdılar. 1-2 yıl içerisinde de orta gerilimde teknolojik bir yapıya kavuşmuş olacağız. Onun haricinde bütün sayaç sistemimiz de zaten otomasyonludur. Bu konuda birçok ülkeden öndeyiz.

“GAZA GEÇİŞLE İLGİLİ NE TÜR ADIMLARIN ATILMASI GEREKTİĞİYLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR YAPTIK”

Doğal gaz ile elektrik üretimi ile ilgili atılan somut adımlar var mı?

2019 yılının başında BOTAŞ ile toplantılar gerçekleştirdik. Gaza geçişle ilgili ne tür adımların atılması gerektiğiyle ilgili çalışmalar yaptık ve bu konularda adım atmaya başladık. Gaza geçişle ilgili yapılması gereken fizibiliteleri gerçekleştirdik. Son olarak tsunami ile ilgili çalışmaları tamamlamamız gerekiyor. Şimdi bunun üzerine çalışıyoruz ve hedefimiz bunu yılbaşına kadar tamamlamaktır. Bir de mühendislik dizaynı çalışmamız var bununla ilgili şartnamelerimizi de neredeyse tamamlamak üzereyiz ve yakında ihaleye çıkacağız. Mühendislik çalışmasını da tamamladıktan sonra biz gaza geçiş konusunda ihaleye çıkacak duruma geleceğiz. Mevcut santrallerimizde 2 tane buhar türbini ve 8 tane de dizel santralimiz var. Bunların hepsi gaza dönüştürülebilir. Bizim planlarımızda bunları gaza dönüştürmek de var.

Güney Kıbrıs ile enterkonnekte bağlantı çalışıyor mu? Bu bağlantının KIBTEK açısından değerlendirmesiniz yapar mısınız?

Güney Kıbrıs ile senkron bir bağlantımız var. Bununla ilgili her iki tarafın da kazanımları bulunuyor. Biz de Güney Kıbrıs da bu durumdan memnun. Biz sürekli toplantılar yapıyoruz ve bu bağlantının bu şekilde devam ettirilmesi yönünde fikir birliğimiz sürüyor.

“GEÇEN YIL 1 MİLYAR 665 MİLYON KW/H ÜRETİM GERÇEKLEŞTİ”

Yıllık ortalama elektrik üretim ve tüketim miktarlarından bahseder misiniz?

2020 yılında yıllık 1 milyar 700 milyon kW/h elektrik üretme ve tüketme hedefimiz var. Geçen yıl 1 milyar 665 milyon kW/h üretim gerçekleşti. Pandemi sürecinden dolayı bu yıl tüketimde yüzde 10’luk bir düşüş olacağını tahmin ediyoruz. Evsel tüketimlerde ise pandemi, zaten tüketimin düştüğü bir döneme denk geldiğinden çok bir şey değişmedi. Şu an da tüketimin en fazla olduğu dönemlerdir. Ama biz bu dönemlerde puantı 320 MW beklerken 285 MW gerçekleşti. Pandemi ayrıca KIBTEK’in tahsilatını da etkiledi. Çünkü, devlet pandemi döneminde elektrik kesilmesin kararı aldı.

AB İletim Sistem Operatörünce verilecek izinle Türkiye’den kablo ile elektrik getirilmesi konusu hangi aşamada?

Şu an bu konu askıda diyebiliriz ancak bu projeyle ilgili çalışmalar devam edecek. Ama yakın bir zamanda bu konu gündeme gelmez gibi görünüyor.

“YAKIT BEDELİNİ ALDIĞIMIZ YAKITLA BELİRLİYORUZ”

Elektrik fiyatları K.K.T.C.’de nasıl oluşuyor?

Bizde bu konuyla ilgili bir nizamname var. Nizamnamede, elektrik maliyeti, yakıt bedeli ve sabit bedelin toplamından oluşur. Yakıt bedelini aldığımız yakıtla belirliyoruz. Aldığımız yakıtın borsa fiyatı neyse ve o günkü aldığımız kur ne ise onları çarparak belirliyoruz. Sabit bedel de 7 maddeden oluşur ve içerisinde;  personel gideri, emeklilik gideri, amortisman gideri, genel gider, ilave yatırım gideri, Aksa kira gideri ve finansman gideri var. Personel gideri personele ödediğimiz gider, emeklilik gideri emekliliğe ayrılan veya ayrılacak olanlara verilen bir maliyet, amortisman bir şeyi yerine koymanın maliyeti, finansman gideri borçlanmadan dolayı oluşan giderler, genel giderler ağırlıklı olarak santraller için aldığımız malzemeler, Aksa kira bedeli ise kilowattsaat başına Aksa’ya ödediğimiz kira bedelidir ve şu anda 3.7632 cent ödüyoruz. Yıllık ise 26 milyon 342 bin dolar kira bedeli ödüyoruz. Nizamlama bize ‘yakıt bedelini 3 ayı aşmayan sürelerde yakıtta meydana gelen değişikler baz alınarak Kurum Müdürü’nün önerisi ve Yönetim Kurulu’nun kararıyla web sitesinde yayınlanarak yürürlüğe girer’ diyor. Sabit bedelde ise yılda 2 defa (Şubat ve Ağustos) olmak üzere değişimleri belirleyip Yönetim Kuruluna sunuyoruz. Tarifelerde herhangi bir düzenleme yapılmadığı için Kurum sürekli zarar etmektedir. Düzenleme yapılmış olsa elektrik maliyetine satılmış olacak ve herhangi bir borçlanmaya da gitmeyeceğiz. Şu anda zam gündemde değil. Zaman zaman borçlanarak zarar karşılanıyor. Şu an KIBTEK’in yaklaşık 265 milyon TL borcu var.

“ÜÇLÜ TARİFEYE NİSAN 2019’DA GEÇTİK”

Faturalandırma nasıl yapılıyor? Üçlü tarifeden bahseder misiniz?

Üçlü tarifeye Nisan 2019’da geçtik. Bütün sayaç sistemimiz otomasyonlu demiştim. Bu sistemi kurarken ikinci hedefimiz de çoklu tarifeye geçmekti. Amaç, puant yüklerinin kırpılmasıdır ve bunları kırpmada başarılı olduk. Yaz dönemlerinde ciddi sıkıntılar yaşamaya meyilliyken çoklu tarifeye geçtiğimizde pikler kırpıldığı için santral yatırımını da ötelemiş olduk. Halka yararı ise; fazla elektrik harcayan cihazları tarifenin ucuz olduğu saatlere yaydığınız zaman maliyetin çok altında elektrik kullanılmış oluyor. Ucuz saatler kışın gece 10’da başlayıp sabah 7’e kadar sürüyor. Yazları ise gece 11’de başlayıp sabah 9’a kadar sürüyor. Yaptığımız statistiklerde halk bunu uyguluyor ve uyanlardan aldığımız geri dönüş ise faturaların gerçekten düştüğü yönündedir.

“5 NOKTADA ABONE MERKEZLERİMİZ VAR”

Kaç abone merkezi bulunuyor?

5 tane bölgemiz var. Lefkoşa, Gazimağusa, Girne, Güzelyurt ve İskele. Bu 5 noktada abone merkezlerimiz var. Aboneler tüm işlemlerini buralardan yapabiliyorlar. Bunun haricinde ödeme ile ilgili işlemlerini sitemizden de yapabiliyorlar. Abone merkezlerinde banka kartı geçerli değil, kredi kartı veya nakit geçerlidir. Çünkü banka kartı sistemi oluşturmadık, öyle bir talep de gelmedi. Fakat internetten veya mobil uygulamamızdan banka kartı ile yapılabiliyor. Uygulamamızın ismi KIBTEK ve diğer abone işlemlerinin de online olarak yapılabilmesi üzerine çalışıyoruz.

Yeni taşınan biri faturayı kendi üstüne almak için abone merkezine gitmeli. Pandemiden sonra bu konu üzerine daha çok eğildik. Felsefemiz; ‘mümkün olduğu kadar halkı buraya kadar getirmeyelim’ üzerine oldu. Hedefimiz, dijitalleşme ve umarım Kıbrıs’ta Endüstri 4.0’ı kullanan ilk sektör biz oluruz.

“BİZİM FELSEFEMİZ HİÇBİR ABONENİN ELEKTRİKSİZ KALMAMASI”

Bakım ve teknik ekipleriniz nasıl çalışıyor? Türkiye’de müşteri hizmetlerinin önemi günden güne artıyor. K.K.T.C.’de müşteri hizmetlerini geliştirmek ve tüketici memnuniyetini daha da artırmak adına çalışmalarınız var mı?

Biz, 7/24 çalışıyoruz. Arıza ekiplerimiz sabah başlıyor, gece 23.00’a kadar çalışıyor. Arıza 23.00’dan sonra olursa da ekiplerimiz gelip arızayı gideriyorlar. Kış aylarında ise arızalar artıyor ve bizim felsefemiz hiçbir abonenin elektriksiz kalmamasıdır. Dolayısıyla arıza ekiplerini çoğaltarak bütün arızalara müdahale ediyoruz. Çağrı merkezimiz 7/24 çalışıyor ve donanımlı bir ekip var. Örneğin elektriğiniz kesildiğinde çağrı merkezini aradığınız takdirde size elektrik kesintisinin neden olduğunu ve ne zaman geleceğini söyleyebiliyorlar. Ben, müşterinin bizim için ne düşündüğünü çok merak ediyorum. Bu yüzden bir anket çalışması istiyorum ve bunun için çalışmalarımız sürüyor.