Gazda karar yılı

Uzun vadeli doğal gaz ve LNG alım kontratlarının sona ermeye başlayacağı 2021 yılı Türkiye doğal gaz sektörü açısından da kritik bir karar yılı olacak.

Türkiye doğal gaz piyasasında serbestleşmenin sağlanamaması ve yüksek ithalat maliyetlerinin en temel nedenlerinin başında hiç şüphesiz ki uzun yıllar önce imzalanan uzun vadeli, petrole endeksli ve ‘al ya da öde’ yükümlülüğü olan doğal gaz ithalat kontratları geliyor.

2001 yılında 4646 Sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu ile BOTAŞ’ın doğal gaz piyasasındaki pazar payının yüzde 20’ye düşürülmesi amaçlanmış olsa da geride kalan süreçte BOTAŞ’ın mevcut kontratlarının sadece 10 milyar metreküplük kısmı özel sektöre devredilebildi.

Türkiye doğal gaz piyasasının gelişimi, bölgesel bir ticaret merkezi olması, ithalat maliyetlerinin düşürülmesi ve rekabetçi bir piyasanın hayata geçirilebilmesi yolunda Türkiye önemli bir yol ayrımında. 2021 yılı ile birlikte sona ermeye başlayan ve önümüzdeki 5 yılda büyük bölümü sona erecek uzun vadeli doğal gaz ithalat kontratlarının geleceği, BOTAŞ’ın alacağı kararlar ve yeni dönemde izleyeceği strateji sektörün geleceği açısından oldukça kritik bir rol oynayacak.

Enerji çevrelerinde hakim olan beklenti ise söz konusu kontratların bir bölümünün esnek, Hub endeksli, Avrupa Hub fiyatlarını yakınsayan, ihracat kısıtlamaların olmadığı, özel sektörün daha etkin yer aldığı yeni koşullarla yenilenmesi yönünde.

18 MİLYAR METREKÜPLÜK KONTRAT SONA ERİYOR

Türkiye’nin sona eren uzun vadeli kontratlarının ilki 2020 yılı Eylül ayında biten 3 yıl süreli ve 1,5 milyon ton LNG/yıl (2,1 milyar metreküp/yıl) kapasiteli LNG alım anlaşması oldu.

2021 yılında ise uzun vadeli 7 adet doğal gaz / LNG alım kontratı sona erecek. BOTAŞ’ın ikisi boru hattı ve biri LNG olmak üzere uzun vadeli 3 doğal gaz alım kontratı sona erecek. Özel sektörün ise 4 adet uzun vadeli doğal gaz alım kontratı bu sene sonunda bitecek.

BOTAŞ’ın 1998 yılında imzalayarak aynı yıl ithalata başladığı 23 yıl süreli ve 4 milyar metreküp/yıl kapasiteli uzun vadeli doğal gaz alım kontratı bu yılın Aralık ayı sonunda sona erecek. BOTAŞ’ın Trans Balkan Boru Hattı(Batı Hattı) üzerinden bu anlaşma ile aldığı doğal gaz, TürkAkım Boru Hattı’nın devreye alınmasıyla birlikte bu hatta kaydırılmış ve giriş noktasının adı Kıyıköy olarak değişmişti.

Enerji kulislerine yansıyan bilgiler ve sektör temsilcilerinin değerlendirmelerine göre BOTAŞ ile Gazprom arasında bu sözleşmenin yenilenmesine yönelik bir anlaşma halen sağlanabilmiş durumda değil. Gazprom’un kontrat koşullarında beklenen iyileştirmelere gitmemesi durumunda buradaki 4 milyar metreküp/yıl kapasiteli kontratın yenilenmesi beklenmiyor.

BOTAŞ’ın kontratını yenilememesi durumunda buradaki 4 milyar metreküplük kapasite için ise 2 alternatifin gündeme gelebileceği konuşuluyor. Sektör kaynakları buradaki ilk alternatifin 4 milyar metreküplük kontratın özel sektöre bırakılması, diğer alternatifin ise bu kapasitenin tamamı ya da bir bölümünün spot ithalata açılabileceği yönünde.

BOTAŞ’ın bir diğer biten kontratı ise Nijerya ile olan yıllık 1,3 milyar metreküp/yıl LNG alım kontratı. 1999 yılında başlayan kontratın süresi 22 yıldı.  Nijerya ile kontratın ise daha esnek bir yapıda, uygun kontrat / fiyat koşullarının sağlanması durumunda kısa veya orta vadeli bir anlaşma ile yenilenme olasılığının olduğu belirtiliyor.

Özel sektör ithalat şirketlerinin BOTAŞ’tan kontrat devri yoluyla aldığı 4 milyar metreküplük uzun vadeli alım kontratının süresi de yine bu sene sonunda doluyor.

Shell Enerji A.Ş.’nin 250 milyon metreküp/yıl, Bosphorus Gaz Corporation A.Ş.’nin 750 milyon metreküp/yıl, Enerco Enerji San. Ve Tic. A.Ş.’nin 2,5 milyar metreküp/yıl ve Avrasya Gaz A.Ş.’nin 500 milyon metreküp/yıl doğal gaz alım kontratının süresi 31 Aralık 2021 tarihinde dolacak.

Özel sektör doğal gaz ithalatçılarının 2021 sonunda sona erecek söz konusu kontratlarını 2 yıl süreyle uzatabileceği fakat söz konusu şirketlerin bu konuda atacağı adımların henüz netleşmediği ifade ediliyor.

BOTAŞ’ın bir diğer kontratı ise Azerbaycan’la olan ve 2021 yılı Nisan ayında bitecek olan 6,6 milyar metreküp/yıl ithalat kapasiteli ve 15 yıl süreli doğal gaz alım kontratı. Azerbaycan’ın Şahdeniz-1 sahasında üretilen doğal gaz Bakü-Tiflis-Erzurum(BTE) Boru Hattı ile Türkiye’ye ulaşıyor. Bu yılın Nisan ayında bitecek 6,6 milyar metreküp/yıl kontratın yenilenip yenilenmeyeceğine ilişkin olarak net bir bilgi yok.

KARADENİZDE’DEKİ KEŞİF KONTRAT MÜZAKERELERİNDE TÜRKİYE’NİN ELİNİ GÜÇLENDİRİYOR

Geçtiğimiz Ağustos ayında Karadeniz’de keşfedilen 405 milyar metreküplük Sakarya gaz sahasında çalışmalar tüm hızıyla devam ederken buradan ilk gazın sisteme 2023 yılı Ocak ayı sonunda verilmesi hedefleniyor. Yıllık yaklaşık 15-16 milyar metreküp doğal gaz üretilmesinin beklendiği saha Türkiye’nin doğal gaz ihtiyacının yüzde 30’a yakınını tek başına karşılayabilecek. Bölgede devam eden sondajlar ve sismik araştırmalar neticesinde bölgede keşfedilen gaz miktarının önümüzdeki yıllarda artması bekleniyor.

Karadeniz’deki gaz keşfi yerli üretim açısından büyük önem taşırken aynı zamanda bu sene sona erecek kontratlar ve sonrasında Mavi Akım üzerinden alınan 2025 yılında bitecek 16 milyar metreküp/yıl kapasiteli Rus kontratı ve 2026 yılında sona erecek olan İran’la 10 milyar metreküp/yıl kapasiteli BOTAŞ’a ait uzun vadeli doğal gaz alım kontratları için de önemli bir pazarlık unsuru olacak. Karadeniz gazı Türkiye’nin önümüzdeki dönemde yeni ithalat kontratlarının dayanacağı fiyat mekanizmasının endeksleneceği önemli bir gösterge fiyat rolü de oynayabilecek.

Türkiye’nin boru hatları, LNG terminallerindeki kapasite artışları, yeni FSRU’lar ile gerek ithalat giriş noktalarının kapasite ve sayılarını artırması gerekse depolama ve geri üretim kapasitesinde devam eden yatırımlarla 2023 yılında 400 milyon metreküp/güne kadar yükseltilmesi planlanan olan doğal gaz arz kapasitesi Türkiye’nin kontrat müzakerelerinde elini güçlendiren diğer önemli hususlar.

GAZ PİYASASINDA KRONİKLEŞMİŞ SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ İÇİN ÖNEMLİ BİR FIRSAT

Türkiye doğal gaz piyasasında gerek BOTAŞ’ın gerekse de özel sektör doğal gaz ithalat şirketlerinin kontrat bitiş ve yenileme dönemine girmesi aynı zamanda sektörde uzun yıllardır çözülmeyi bekleyen bazı sorunların çözümü için de önemli ve tarihi bir fırsat sunuyor. Türkiye doğal gaz piyasasında serbestleşmeden öngörülebilirlik ve şeffaflığa, piyasa tabanlı rekabetçi fiyatlandırmadan tarifelere ve BOTAŞ’ın piyasa stratejilerine kadar birçok başlıkta sektörün önemli beklentileri var. Mevcut kontratların yenilenmesi durumunda ya da yeni alternatif ithalat opsiyonlarının gündeme gelmesi durumunda atılacak piyasa dostu adımlar, yeni kontrat koşulları ve izlenecek strateji yukarıda bir kısmına değinilen kronikleşmiş sorunların çözümü için de önemli bir fırsat sağlıyor.

Spot doğal gaz ithalatında hacim ve giriş noktalarının çeşitlenmesi, özel sektörün LNG ithalatının önünün açılması, daha esnek koşullarda kısa ve orta vadeli, Hub endeksli kontratların hayata geçirilmesi ve bu sene içinde açılması hedeflenen vadeli gaz piyasası bu doğrultuda hem sorunların çözümü ve sektörün gelişimi hem de Türkiye’nin bölgenin enerji ticaret merkezi olma süresine katkı sağlayacağı unutulmamalı.

İHRACATÇI ÜLKELER YENİ DÖNEME UYUM SAĞLAMALI

2021 yılı itibariyle biten kontratlar Türkiye için önemli bir avantaj sağlarken Türkiye’ye doğal gaz ihraç eden ülkelerin ise mevcut pozisyonlarında değişikliğe gitmelerini zorunlu hale getiriyor. Türkiye’nin Karadeniz’deki dev gaz keşfi, altyapını geliştirerek tedarik çeşitliliğini sağlaması, uluslararası piyasalarda petrole endeksli kontratlardan Hub endeksli ve esnek kontralara geçiş, artan küresel LNG arzı, yenilenebilir enerji yatırım maliyetlerindeki düşüşe bağlı olarak elektrik üretiminde yenilenebilir enerjinin payındaki hızlı artış, özellikle Avrupa piyasasında gaz talebi ve ithalat artışında beklenen yavaşlama dikkate alındığında piyasa gerçekleri Türkiye’ye gaz ihraç eden ülkelerin pozisyonlarında radikal bir değişikliğe gitmesi gerektiğini ortaya koyuyor.

Tüm bu faktörler dikkate alındığında Türkiye gaz piyasasında varlığını korumak ve yer almak isteyen ihracatçı ülkelerin/şirketlerin yeni döneme ve koşullara uygun bir yaklaşımla Türkiye gaz piyasasına yönelik bir strateji geliştirmeleri ve daha esnek koşullarla masaya gelmeleri faydalı olacaktır.