Enerji yüzyılı vizyonu ile yeni ihracat anlaşmaları

Yürütülen enerji diplomasisi ve arz güvenliğindeki büyük yatırımlarla Türkiye, kesintisiz enerjinin mimarı unvanını gururla taşımayı, enerjide bir üst ligde olma hedefiyle çalışmalarını aralıksız sürdürecek.

Doğal gaz tüketiminde Avrupa’nın ithal kaynaklara olan bağımlılığının sürekli artması, birlik içerisinde ciddi bir güvenlik sorunu olarak algılanıyor. Avrupa’nın artan enerji ithalatını ‘hangi bölgelerden ve hangi yöntemlerle karşılayacağı’ sorusu gündemdeyken Türkiye ve Azerbaycan’ın Avrupa ve bölge ülkelerinin enerji güvenliği sistemindeki stratejik rolü her geçen gün artıyor. Türkiye, jeopolitik konumu gereğince doğusundaki, güneyindeki ve hatta kuzeyindeki doğal gaz üreticisi ülkelerle batısındaki doğal gaz tüketicisi ülkeler arasında sadece stratejik öneme sahip transit güzergâh fonksiyonu olan bir ülke değil. Aynı zamanda Doğal Gaz ihracatçısı ve EPİAŞ gibi her geçen gün büyüyen bir enerji borsasına sahiptir. Türkiye, Avrupa’nın yeni enerji güvenliği mimarisinin stratejik bileşenidir.

Türk Akım boru hattıyla Avrupa’ya gaz ihracatına vesile olan Türkiye, Güney Gaz Koridoru kapsamında Türkiye-Yunanistan sınırında Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı’na (TANAP) bağlanan Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) aracılığıyla Azerbaycan gazının ilk kez direkt Avrupa piyasasına ulaşmasını sağladı. TAP boru hattıyla 31 Aralık 2020 tarihinden 2023 yılı Haziran ayının sonuna kadar “Şah Deniz” sahasından çıkarılan yaklaşık 25 milyar metreküp gaz Türkiye üzerinden Yunanistan, Bulgaristan ve İtalya’ya taşındı. Bulgaristan, Ekim 2022’de hizmete giren Yunanistan-Bulgaristan Enterkonnektörü (IGB) aracılığıyla Türkiye üzerinden yıllık 1-3 milyar metreküp hacminde Azerbaycan gazı ithalatına başladı. Macaristan ise devlet şirketi MVM CEEnergy ve Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) arasında imzalanan ve 2023 yılının dördüncü çeyreğinde 100 milyon metreküp gaz ithal etmeyi taahhüt altına alan sözleşme kapsamında gaz depolarına 50 milyon metreküp Azerbaycan gazı enjekte etmeye başladı. Macaristan, Güney Gaz Koridoru ile ithal etmek istediği doğal gazın hacmini yıllık 1-2 milyar metreküpe kadar çıkarmak istiyor. Macaristan, Yunanistan, Bulgaristan ve İtalya’nın yanı sıra TAP boru hattıyla gaz almak isteyen ülkeler arasında Slovakya, Karadağ, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Hırvatistan ve Sırbistan’da bulunuyor. 2023 yılında Güney Gaz Koridoruyla 12 milyar metreküp, 2027 yılında ise 20 milyar metreküp Azerbaycan gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya arzı söz konusudur. Büyüyen talep göz önünde bulundurularak 10 milyar metreküp kapasiteli TAP boru hattının kapasitesinin 20 milyar metreküpe çıkarılması planlandı. “Tek Millet İki Devlet” şiarı çerçevesinde ilişkileri ve iş birliğini her alanda güçlendirmek üzere çalışmalar sürdürülürken enerji hatları açısından önemli bir konumda bulunan Nahçıvan, taşıdığı stratejik önemle ayrı bir yere sahiptir. Bu anlamda Nahçıvan büyük bir potansiyel barındırıyor. Azerbaycan ve Türkiye‘nin enerji alanındaki ortaklığı temeli atılan Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı Projesi ile Türk Dünyasına doğru genişliyor ve geliştiriliyor. Proje Avrupa’nın enerji arz güvenliğine de ciddi anlamda katkı sağlayacak.

Türkiye’nin enerji arz güvenliğinin mimarı BOTAŞ, Avrupa’nın da enerji arz güvenliğinin teminatı olmaya devam ediyor. BOTAŞ boru hattı vasıtasıyla bugüne kadar Yunanistan, Bulgaristan, Macaristan ve Romanya, Moldova’ya doğal gaz ihracatına dair kritik anlaşmalar gerçekleştirildi. Dev projelerle kaynak çeşitliliği ve arz güvenliğini sağlayan BOTAŞ, ülkemizi kesintisiz enerjiye ulaştırmaya devam ederken Türkiye; coğrafi konumunun ve güçlü alt yapısının sağladığı avantajı kullanarak, enerjide merkez ülke olma yolunda başlattığı projeleri somutlaştırıyor. Enerjinin güvenilir ve sürdürülebilir bir şekilde iletiminde geçmiş yıllarda transit ülke konumunda bulunan Türkiye, BOTAŞ vasıtasıyla enerji alanında hayata geçirilen dev projeler ve gelişmiş iletim altyapısıyla bugün gelinen noktada enerjide merkez ülke konumuna ulaşmıştır. BOTAŞ önderliğinde Avrupa ülkeleriyle yapılan ihracat anlaşmaları incelediğinde Macaristan dikkat çekiyor. Türk Akım ve Güney Gaz Koridoru hatlarını irdelerken en önemli ortaklardan biri olarak karşımıza çıkıyor. Hem Gazprom’la hem de SOCAR’la gaz alım anlaşmaları yapan Macaristan devlet şirketi MVM CEEnergy, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gerçekleştirdiği Macaristan ziyareti kapsamında BOTAŞ’la 2024 yılında 275 milyon metreküp gaz satın almayı öngören bir anlaşma imzaladı. İlk kez sınır komşusu olmayan bir ülkeye gaz ihracatı sağlayacak bu anlaşma, Türkiye açısından 2023 yılının Ocak ayında Bulgargaz ve BOTAŞ arasında imzalanan ve yılda yaklaşık 1,5 milyar metreküpe kadar gaz transferini öngören 13 yıllık anlaşmanın devamı niteliğindedir. Gelecekte daha büyük hacimlerde Azerbaycan ve potansiyel olarak Türkmenistan’dan spot ve uzun dönemli sözleşmelerle yapılacak gaz ithalatının Macaristan’a ulaştırılmasına da bu anlaşmayla katkı sağlanabileceği öngörülüyor. Macaristan ise Rusya, Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan’la ilk aşamada kendi gaz talebini karşılamak daha sonra ikinci aşamada ise merkezi Avrupa bölgesinin gaz tedariki sisteminin önemli bir parçası haline gelmek istiyor.

Ülkemizin ve Avrupa’nın enerji arz güvenliğini teminat altına alma hedefiyle doğal gaz ihracatı alanında anlaşma yaptığı yeni ülkeler arasında yer alan Romanya ile bölgenin büyük enerji şirketlerinden OMV Petrom ve BOTAŞ tarafından önemli bir anlaşmaya daha imza atıldı. Romanya’yla yapılan anlaşma Macaristan ile yapılan anlaşma kadar kritiktir. Çünkü OMV Petrom Romanya için bir oyun değiştirici olarak görülüyor. Anlaşmaya göre günlük 4 milyon metreküpe kadar doğal gaz arzına imkân sağlanacak. Aynı zamanda iki şirket, LNG alanında mutabakat zaptı yoluyla iş birliklerini genişletecek. Romanya’nın LNG erişiminin çeşitlendirilmesine de olanak sağlayacak. Gazın ana hedef pazarı Romanya olmakla beraber gazın Türkiye dışına, Malkoçlar/Istranca noktasından teslim edilmesi planlandı. OMV Petrom Neptun Deep’in nihai yatırım kararı 2030 stratejilerinin uygulanmasında temel bir adımı da temsil ediyor. Neptun Deep projesi kapsamında tahmini toplam hacmi yaklaşık 100 milyar metreküp doğal gaz tedarik edilecek. Romanya’nın bu nedenle Avrupa Birliği’ndeki en büyük gaz üreticisi olacağı var olan senaryolar arasındadır. Projenin büyüklüğüne bir örnek vermek gerekirse: tahmini doğal gaz üretimi, 4,3 milyon hanenin mevcut yıllık talebinin 30 katına eş değerdir. OMV Petrom ve BOTAŞ iş birliği Neptun Deep için de önem taşıyor. Romanya ve Türkiye iş birliklerinin genişletilmesi halinde Türkiye’nin Neptun Deep kapsamında da bir rolünün olup olmayacağı tartışmaya açıktır.

Yürütülen enerji diplomasisi ve arz güvenliğindeki büyük yatırımlarla Türkiye, kesintisiz enerjinin mimarı unvanını gururla taşımayı, enerjide bir üst ligde olma hedefiyle çalışmalarını aralıksız sürdürecek. Yani merkezde, Azerbaycan, İran, Türkmenistan ya da başka bir ülkenin gazı da olabilir. Daha önce başka rotalardan geçen gaz Türk merkezinden geçirilirse, o zaman teorik olarak Avrupa ile arzın sağlanması konusunda anlaşmayı mümkün kılıyor. Enerji krizi sorunlarının yaşandığı günlerde ülkeler kapsamlı ve kapsayıcı politikalar geliştirilmeye devam edecektir. Enerji arzını sağlamak, daha adil ve eşit bir sistem kuracak şekilde ülkelerin iş birliği içinde çalışması önemseniyor. Türkiye, AB’nin artan enerji bağımlılığını dengelemede özel bir role sahip olması sebebiyle enerji alanında karşılıklı iş birliği sürecinin geliştirilmesini daha da kolaylaştıracaktır.