Değişim yılı 2020

Bir kısmı 2020 yılında yürürlüğe girecek olan ya da 2019’da yürürlüğe girip de asıl etki ve sonuçlarını 2020’den itibaren göreceğimiz bazı düzenlemeler, sektörde taşları yerinden oynatacak. Hareketli bir yıl daha bizleri bekliyor.

Petrol ve LPG piyasaları için yıl sonlarında sıkça söylenir: Çok hareketli bir yıl geride kaldı.

2019 yılı için bu cümlenin altının oldukça dolu olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

Bazı segmentlerde daralmaya devam eden bazı segmentlerde ise yerinde sayan pazarın, piyasa büyümesi anlamında çok da hareketli bir yıl geçirdiğini söylememiz maalesef mümkün değil. Sektörde faaliyet gösteren firmalar dar bir alanda rekabette öne çıkmak, pazar paylarını bir nebze olsun yükseltebilmek adına rekabetçi bir yaklaşımla piyasa faaliyetlerini sürdürdüler.

Ancak, özellikle yasal mevzuat düzenlemeleri açısından oldukça hareketli bir yıl geçirdiğimizi söylemek mümkün. 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nda yapılan değişiklikler sonrası, özellikle dağıtıcı lisansı başvurularına ilişkin sayısal kriterler koyma yönündeki engelin kalkmış olması, bu konuda EPDK’ya önemli bir hareket serbestisi sağladı. Lisans yönetmeliğiyle dağıtıcılara yeni kriterler getirildi. Yine kanunda yapılan değişiklikle idari cezalara ilişkin köklü değişiklikler yapıldı. İhtar mekanizması, ciroya göre ceza, fiillerin ayrıştırılması gibi yenilikler getirildi. Finansal promosyonlara ilişkin düzenlemeyle bu konuda şirketlerle bayiler arasında yaşanan maliyet sorununa çözüm arandı. Yılın son çeyreğine girilirken, EPDK’nın kar marjı paylaşımına ilişkin kurul kararı gündeme adeta bomba gibi düştü.

Evet, hareketli bir yıl oldu derken, kastettiğimiz tam da buydu.

Bir kısmı 2020 yılında yürürlüğe girecek olan ya da 2019’da yürürlüğe girip de asıl etki ve sonuçlarını 2020’den itibaren göreceğimiz bazı düzenlemeler, sektörün bu yıl da bir değişim süreci yaşanacağını gösteriyor. Bu sektörde hareket bitmez. Şimdi gelin 2020’de gerek mevzuat gerekse piyasa bazında yaşanacak ve yaşanması muhtemel hareketlere birlikte göz atalım. Benim aklıma gelenlerden başlıcalarını sizlerle paylaşacağım.

1240 sayılı Kurul Kararı

EPDK’nın 21 Mayıs 2019’da Resmi Gazete’de yayınladığı 1240 Sayılı Kurul Kararına ilişkin değişiklikler, 1 Ocak 2020’den itibaren yürürlüğe giriyor. Otomasyon uygulamasına ilişkin önemli yenilikler içeren düzenlemeyle yeni bir bildirim formu devreye giriyor. “UE-4 Detaylı Günlük Bayi Raporu” ile hem dağıtıcıların, hem Kurum’un hem de kolluk kuvvetlerinin bayileri uzaktan denetleyebileceği sistem geliştirilerek daha da etkin bir rapor oluşturulacak. Bu sistemle birlikte denetçi, istasyona gitmeden uzaktan bir denetim kapasitesine sahip olacak. Otomatik oluşan raporun ardından sahada yerinde bir denetimle çok daha etkin bir sisteme kavuşulacak. Dağıtıcılar, bu rapor üzerinden tank bazlı olacak şekilde, tank, pompa ve satış verileri arası çapraz kontrol, uyumsuzluklar durumunda farkların doğrudan listelenmesi, gün gün bayi otomasyon sistemini analiz edebilme gibi yeni yetkinliklere sahip olacak. Planlanan yeni sistemle birlikte; yüzdesel ve mutlak satış ile tanktaki azalma oranları ve farklarının değerlendirilmesi, dolum sırasındaki satışın da hesaba katılması, tamamen tank bazlı hale getirilmesi, UE-4 raporunun sadece kurum tarafından alınacak şekilde toplu hale getirilmesi, bazı tabloların çıkarılarak sadeleştirilmesi ve mükerrer tabloların birleştirilmesi, UE-2 Aylık Satış Takip Raporunun A kodlu web servis üzerinden alınacak şekilde yenilenmesi, satışlarda ‘Çıkış Tesis’ ile ‘Sevk Edildiği Yer’ gibi daha detaylı bilgilerin alınarak daha etkin izleme ve denetim imkânının sağlanması hedefleniyor.

Kar paylaşımı ve intifalar

EPDK, 1 Ekim 2019 tarihli Resmi Gazete ‘de Dağıtıcı ve Bayi Marjlarına İlişkin Kurul Kararı’nı yayınladı. Buna göre,  söz konusu tarihten itibaren yapılacak tüm yeni bayilik sözleşmelerinde toplam marjın en az yüzde 55’i bayi marjı olacak şekilde dağıtıcı ile bayi arasında serbestçe belirlenecek. EPDK’nın bu kararının etkileri 2020 yılında net bir şekilde görülecek. Çünkü 18 Eylül 2020 tarihi “3. İntifa dönemi” olarak adlandırabileceğimiz bir tarih. Bu tarih itibariyle 3-4 bin akaryakıt bayisinin, şirketleriyle olan sözleşmeleri sona eriyor. Her yeni bayilik sözleşmesinde olduğu gibi, bu dönemde de EPDK’nın kar marjlarının paylaşımına ilişkin yeni kararı uygulanacak.

Geçmişte, hibe ya da yatırım adı altında verilen ‘Hava Paralarının’ yeni dönemde devam edip etmeyeceği merak konusu. Kararın yeni dönemde yaratacağı etkilere ilişkin olarak en çok yapılan yorumlar şöyle:

• Şirketler artık hava parası vermeyecek. Anlaşmalar tamamen yüzdesel kar paylaşımı üzerinden yapılacak.
• Şirketler bayilere maliyetini yansıtamayacağı yatırımlardan kaçınacaklar. Bu da akaryakıt istasyonlarına yapılan yatırımları azaltacak.
• Özellikle şehir merkezlerindeki satışı yüksek istasyonlar maddi açıdan kayıp yaşamayacaklar ancak, özellikle ortalama ve düşük satışlı istasyonlar, yeni uygulamadan zararlı çıkacak.
• Birçok sözleşme zaten Tüpraş + yarım, Tüpraş + 1 gibi yüzdesel paylaşımlarla yapılıyordu. Karar, sektörü çok fazla etkilemeyecek.
• Yüzde 55’ten az kazanan bayilerin kazancı artacak.

Tüm bu olasılıklardan hangisinin gerçekleştiği işte 2020 yılında görülecek.

Farklılaştırılmış ürünler

EPDK’nın 24 Temmuz tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan ‘Farklılaştırılmış Akaryakıtlara İlişkin Kurul Kararı’ için kritik tarih ise 1 Mart 2020… Çünkü, kurul kararı ile getirilen yeni uygulamalar, 24 Temmuz’dan önce farklılaştırılmış akaryakıt tanımına uygun akaryakıt satışı yapan dağıtıcı lisansı sahipleri için 1 Mart 2020’de yürürlüğe giriyor. Yeni uygulamayla birlikte lisans sahipleri, farklılaştırılmış akaryakıtı piyasaya sunmadan önce, kullanılacak katkı maddesinin akaryakıtın özelliklerini hangi şekilde ve ölçüde iyileştirdiğine ilişkin asgari olarak talep ettiği bilgi ve raporları Kuruma sunmakla yükümlü hale getiriliyor.

Lisans Yönetmeliği

EPDK’nın Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği’nde 9 Temmuz tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikle yaptığı değişikliklerden bir kısmı 1 Ocak 2020 itibariyle yürürlüğe giriyor. Buna göre, lisans başvurularında gereken asgari ödenmiş sermaye miktarları iki katına çıkarılarak, rafinerici için 150.000.000 TL, iletim için 2.000.000 TL, depolama için 3.000.000 TL, işleme için 1.500.000 TL, dağıtıcı için 20.000.000 TL ve ihrakiye teslimi lisansı için 6.000.000 TL oluyor.

Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği 9 Temmuz 2019 itibariyle piyasada faaliyette bulunan dağıtıcıların, asgari bayi sayılarına uymaları için verilen süre de 1 Ocak’ta başlıyor. Şirketler, üç ay içinde en az 10, 6 ay içinde en az 25 ve bir yıl içinde en az 50 istasyonlu bayinin bulunduğu bayilik teşkilatını kurmak zorundalar.

Aynı yönetmelik uyarınca, madeni yağ lisansı başvurularında, atık yağdan baz yağ üretilecekse Kuruma ibraz edilecek kapasite raporunda yer alan üretim yetkinlik puanının en az yüzde 50’den yüzde 55’e yükseltilmesine ilişkin madde de 1 Ocak’ta yürürlüğe giriyor.

Ayrıca 1 Ocak’tan itibaren, lisans sahiplerinin Elektronik Tebligat Yönetmeliğinde tanımlanan kendi namlarına ait elektronik tebligat adresi almak ve geçerliliğini korumak ile yükümlü olmasına ilişkin hüküm de yürürlüğe giriyor.

Anlık saha denetimi

Petrol ve LPG piyasalarına yönelik olarak Elektronik Saha Denetim Sistemi de geçtiğimiz günlerde EPDK’da Kurul’da görüşülerek kabul edildi. Buna göre yıl başından itibaren bu sektörlere yönelik anlık online saha denetimleri yapılabilecek. 30 Haziran’dan itibaren de belge istenmeden online olarak denetim işlemi gerçekleşecek.

E-İrsaliye/E-Fatura

Sektörümüzü yakından ilgilendiren bir başka önemli düzenleme ise Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayınlanan 509 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği oldu. 19 Ekim’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren düzenlemeye göre,  akaryakıt istasyonları dahil olmak üzere EPDK’dan akaryakıt sektöründe faaliyette bulunmaya ilişkin lisans alanlara e-Fatura, e-Arşiv Fatura, e-İrsaliye ve e-Defter uygulamalarına geçiş zorunluluğu getirildi. Lisans sahiplerinin tebliğ kapsamında fiili geçiş hazırlıklarını 1 Temmuz 2020 tarihine kadar tamamlayarak e-İrsaliye ve e-Fatura uygulamasına geçmeleri gerekiyor. 1 Ocak 2020’den sonra lisans alacaklar ise, lisans işlemini gerçekleştirdikleri ayı izleyen dördüncü ayın başından itibaren uygulamaya geçecekler.

GİB düzenlemeleri

2020 yılında, hatta yılın hemen başında gündeme gelecek en önemli konulardan bir tanesi de Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihazlara ilişkin düzenlemeleri olacak. Ekim ayı başında taslak olarak yayınlanan düzenleme, otomasyon sistemine ilişkin olarak da önemli yenilikler içeriyor. Taslak üzerindeki çalışmalar halen devam ediyor. Düzenlemenin son halini almasıyla birlikte, akaryakıt istasyonlarında yeni nesil ödeme kaydedici cihazlara geçiş takvimi netleşecek. Ayrıca GİB’in otomasyon sistemine ilişkin değişiklik önerileri de belirli bir takvim doğrultusunda hayata geçirilecek.

DAKİS

EPDK’nın Depolardaki Akaryakıt Kalitesinin İzlenmesi Sistemine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Kurul Kararı (DAKİS) 22 Kasım’da Resmi Gazete’de yayımlandı. 1 Ocak 2020’de uygulamaya girecek kararla, stok izleme sistemi kapsamındaki tanklarda bekletilen akaryakıtların kalite ve miktarına ilişkin aykırılıkların belirlenebilmesi amacıyla yeni kontrol mekanizmaları getiriliyor.

Tüplere karekod

Bilindiği gibi EPDK 2016 yılı Ekim ayında LPG Tüplerinin Piyasada Takip Edilmesine İlişkin Tebliği yayınlamıştı. Bu Tebliğle, LPG tüplerinin dolumdan son kullanıcıya kadar takip edilmesinin sağlanması için gerekli usul ve esaslar belirlenmişti. Buna göre dağıtıcılar, LPG tüplerinin izlenebilirliğini dolum aşamasından son kullanıcıya kadar sağlayacak karekodlu takip sistemini kurmak ve uygulamakla yükümlü tutuldular. Ancak burada söz konusu olan LPG tüpleri kavramı, 0,5 litreden 150 litreye kadar kapasiteye sahip tüm LPG tüplerini kapsıyor. On milyonlarla ifade edilen bu büyüklüğü sağlıklı ve verimli bir sistem kurarak izlemenin zorluğu da ortada. Dolayısıyla 1 Ocak 2020’de yürürlüğe girmesi öngörülen bu uygulamanın bir süre daha ötelenmesi sürpriz olmayacak.

Finansal promosyonlar

EPDK’nın Petrol ve LPG Piyasalarında Uygulanan Promosyonlar Hakkında Kurul Kararı 1 Ekim’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Finansal promosyonların uygulanmasında bayiye herhangi bir maliyet yansıtılmamasını da öngören karar uyarınca, halen devam etmekte olan sözleşme ve kampanyalar en geç 30 Haziran 2020’de sona erdirilecek.