EPDK LPG yatırımcılarının yol haritasını çizdi

EPDK, Türkiye’de LPG sektörünün tanıtılması ve sektöre yatırım yapmak isteyen yatırımcılara yol gösterilmesi amacıyla ‘Türkiye LPG Piyasası Yatırımcı Rehberi’ kitabını hazırladı.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Türkiye’de LPG sektörünün tanıtılması ve LPG sektörüne yatırım yapmak isteyen özellikle yabancı yatırımcılara yol göstermesi amacıyla ‘Türkiye LPG Piyasası Yatırımcı Rehberi’ hazırladı. Kitapta Türkiye’nin temel iktisadi görünümü ve enerji kullanımına ilişkin istatistiki bilgilere değinilerek LPG sektörünün yapısı ve lisanslandırma süreçleri hakkında bilgiler veriliyor.

Türkçe ve İngilizce olmak üzere iki dilde olan kitabın içeriği ve tasarımı EPDK personeli tarafından hazırlandı. LPG sektöründe faaliyet gösteren firmaların bilgi ve görüşlerinden de yararlanılarak hazırlanan kitabın ülkemizde LPG sektöründe yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcılar için yol gösterici olması bekleniyor.

LPG ÜLKE ÇAPINDA YAYGINLAŞTI

Türkiye’de enerji tüketimi nihai tüketiciler açısından incelendiğinde, başlıca kaynakların petrol ürünleri, doğal gaz, elektrik ve kömür olduğu görülüyor. 1990 – 2016 yılları arasında elektrik tüketimi düzenli olarak arttı. Doğal gaz tüketimi de doğal gaz arzındaki artışla birlikte düzenli olarak arttı. Petrol ürünleri ve kömürün toplam tüketim içindeki payı oransal olarak azalsa da bu ürünlerin tüketiminde de artış görüldü. Toplam petrol ürünleri tüketimi ise yıllara göre fazla değişiklik göstermese de, ürün bazında dağılımda yıldan yıla farklılıklar oldu. Özellikle 2006’dan sonra fueloil tüketimi görülür seviyede azaldı. Dizel tüketiminde önemli miktarda artış oldu. Benzin tüketiminde 1997 yılına kadar devam eden sınırlı artış, bu yıldan sonra artan LPG tüketimiyle azalmaya başladı. Bunun da en büyük nedeni otogaz LPG’nin ülke çapında yaygınlaşması oldu.

REKABETÇİ BİR PİYASA YAPISI OLUŞTURULMASI AMAÇLANDI

Türkiye’de elektrik, doğal gaz, petrol ve LPG piyasaları, ilgili piyasa kanunları kapsamında yürütülmekte olup bu piyasaların düzenlenmesi görevi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na verildi. Piyasalardaki iş ve işlemler ile ilgili birçok faaliyet, EPDK tarafından lisanslandırılarak yürütülüyor. Elektrik ve doğal gaz piyasası kanunlarının yürürlüğe girmesiyle birlikte, daha önce Kamu Kurumları tarafından yürütülen ve rekabete açık olmayan elektrik ve doğal gaz piyasa faaliyetleri mümkün mertebe özel sektöre devredilerek rekabetçi bir piyasa yapısı oluşturulması amaçlandı. Petrol ve LPG piyasalarında, kanun kapsamına alınmadan önce de serbest piyasa koşulları geçerli olmakla birlikte, bu piyasaların da kanun kapsamında yürütülmesi, ürün ve faaliyetlerin kalitesini artırarak daha düzenli ve denetlenebilir bir piyasa yapısı oluşmasını sağladı. Elektrik piyasasında iletim, doğal gaz piyasasında ise boru hattı iletim faaliyetlerinde doğal tekel koşulları geçerli olup bu faaliyetler kamu iştiraki şirketlerce yürütülüyor. Bu faaliyet dışında piyasalarda yürütülen faaliyetlerin birçoğu lisans kapsamında özel sektör tarafından rekabete açık olarak yürütülüyor.

LPG SATIŞI YÜZDE 0,55 AZALDI

Üretim, rafinerici lisansı sahiplerinin, 2017 yılı toplam LPG üretimi geçen yıla göre yüzde 4,43 artarak 1 milyon 015 bin 305 ton oldu. İthalat rafinerici, dağıtıcı ve işleme lisansı sahiplerince 2017 yılında yapılan LPG ithalatı, geçen yıla göre yüzde 0,93 azalarak 3 milyon 385 bin 734 ton oldu. 2017 yılında 14 farklı ülkeden/bölgeden LPG ithalatı yapılmış olup en çok ithalat yapılan ilk 5 ülke ise Cezayir, Norveç, ABD, Kazakistan ve Rusya oldu. Rafinerici ve dağıtıcı lisansı sahiplerince 2017 yılında yapılan LPG ihracatı, geçen yıla göre yüzde 25,10 artarak 266 bin 368 ton oldu. 2017 yılında 15 farklı ülkeye/bölgeye LPG ihracatı yapılmış olup en çok ihracat yapılan ilk 5 ülke de Mısır, İsviçre, Bulgaristan, K.K.T.C. ve Birleşik Arap Emirlikleri oldu. Yurtiçi Satışlar dağıtıcı lisansı sahiplerince 2017 yılında 812 bin 208 ton tüplü LPG, 151 bin 582 ton dökme LPG,  3 milyon 116 bin 569 ton otogaz olmak üzere toplam 4 milyon 080 bin 359 ton LPG satışı yapıldı. 2017 yılı satış rakamları bir önceki yılın satış rakamları ile karşılaştırıldığında, tüplü LPG satışı yüzde 0,94 azalmış, dökme LPG satışı yüzde 7,5 artmış ve otogaz satışı yüzde 0,81 azalarak olup toplam LPG satışı yüzde 0,55 azaldı. 2017 yılında tüplü LPG yüzde 19,91, dökme LPG yüzde 3,71 ve otogaz yüzde 76,38 pazar payına sahip oldu. Dağıtıcı lisansı sahiplerince 2017 yılında 58 bin 298 ton Standardize LPG satışı yapıldı.

‘YATIRIM YAPMAK İSTEYENLER İÇİN YOL GÖSTERİYOR’

EPDK Başkanı Mustafa Yılmaz’ın kitapla ilgili şu sözleri söyledi: “Gururla ifade etmeliyim ki Türkiye bugün dünyanın en büyük 16. LPG pazarı. Otogaz kullanımı açısından dünyada Güney Kore’den sonra 2’inci sırada olan ülkemiz, otogazlı araç ve istasyon sayısı bakamından ise lider konumda. Böylesine büyük bir sektörün adil, öngörülebilir ve rekabetçi yapısını korumak kadar yerli-yabancı yeni yatırımcıların önünü açmak da büyük önem taşıyor. Türkiye ekonomisi ve enerji sektörünün yanı sıra LPG piyasasının işleyişi, lisanslandırma, fiyat oluşumu gibi sektörel bilgilerin de yer aldığı bu çalışma, LPG piyasamıza yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcı için yol gösterici bir nitelikte hazırlandı. LPG piyasamızla ilgilenen bütün sektör temsilcilerinin ve yatırımcıların istifade edeceğine yürekten inanıyorum.”

NEDEN LPG PİYASASINA YATIRIM YAPILMALI?

Hazırlanan rehberde ‘Neden LPG piyasasına yatırım yapılmalı?’ sorusuna da cevap veriliyor. Türkiye, coğrafi konumu, yüksek iç tüketimi, bağımsız düzenleyici otorite ve serbest piyasa yapısı, eşitlikçi piyasa yapısı, rekabeti ve vergi avantajıyla öne çıkıyor.

COĞRAFİ KONUM

Birbirinden farklı kültür ve medeniyetleri bir araya getiren Türkiye, konumu itibariyle bölgenin ekonomik ve stratejik değeri olan önemli bir ülkesi olmanın yanı sıra Asya ve Avrupa kıtalarını birleştiren bir köprü konumunda yer alıyor. Türkiye, doğusunda fosil yakıtların yoğun olarak üretildiği Ortadoğu ve Asya ülkeleri ile batısında yakıtlara talebin yüksek olduğu Avrupa ülkelerine komşu. Bu durum, gerek LPG gerekse diğer yakıtların ticareti noktasında, yatırımcılara yeni fırsatlar sunuyor.

YÜKSEK İÇ TÜKETİM

LPG, Türkiye’de ve dünyada çok farklı kullanım alanları olan, nispeten çevreci bir yakıt türü. Hem akaryakıta hem de doğal gaza ikame ürün olarak kullanılabilmesi, LPG’yi oldukça geniş bir yelpazede kullanım alanı olan bir yakıt türü haline getirdi. Ayrıca, LPG, dünyada sera gazı emisyonlarının azaltılması sürecinde çevreci özelliği ile desteklenen ve kullanımı teşvik edilen bir ürün olduğundan, piyasa talebi bakımından oldukça yüksek potansiyele sahip. Evsel kullanımda, tüplü LPG, 50 yıldan uzun süredir halen kullanılıyor. LPG’li araçların yaygınlaşmasıyla birlikte otogaz LPG tüketimi hızla arttı. Dünya LPG Birliği verilerine göre Türkiye, LPG tüketimi bakımından dünyada 16’ncı, Avrupa’da ise Rusya’nın ardından ikinci sırada yer alıyor. Otogaz LPG tüketiminde ise Türkiye dünyada Güney Kore’den sonra ikinci sırada yer alıyor.

BAĞIMSIZ DÜZENLEYİCİ OTORİTE & SERBEST PİYASA YAPISI

Türkiye’de LPG sektörü yerli ve yabancı çok sayıda firmanın faaliyet gösterdiği rekabetçi bir piyasa bulunuyor. EPDK tarafından, sektörün rekabetçi yönünün korunması amacıyla sektör yakından izlenerek gerekli adımlar atılıyor. Türkiye’de LPG sektörüne yatırım yapmak isteyen girişimcilerin lisanslandırılmalarına ilişkin olarak her türlü bilgilendirme EPDK web sitesinde yayımlanıyor. Böylece yatırımcılar, iş kurma süreçlerinde atacakları adımları önceden planlayarak sürecin daha sağlıklı yürümesini sağlayabiliyor. Yeni bir iş alanına yatırım yaparken, girişimcilerin piyasada neler olup bittiğini yakından izlemesi gerekiyor. Piyasaya yeni bir ürün ya da hizmet sunma ya da avantajlı bir ortaklık için gerekli ilişkilere ulaşmak gibi yeni fırsatlar değerlendiriliyor. Türkiye’de LPG piyasası 5307 sayılı Kanun ile düzenlenmekte olup sektörde faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişiler EPDK tarafından lisanslandırılıyor. EPDK tarafından yayımlanan aylık ve yıllık sektör raporları ile sektörün mevcut ve önceki durumu hakkında bilgi sağlanıyor. Bu durum sektöre giriş yapacak olan yeni yatırımcıların sektör hakkında doğru ve tarafsız bilgi edinerek piyasaya girişine olanak tanıyor.

EŞİTLİKÇİ PİYASA YAPISI

Türkiye’de LPG sektöründe faaliyet gösterecek firmalar arasında yerli ve yabancı firma ayrımı yapılmadan, her firmaya eşit davranılıyor. Sektörde çok sayıda yerli ve yabancı firma rekabet ortamı içinde uzun süredir faaliyet gösteriyor.

REKABET

Türkiye’de LPG sektörü genel olarak sektör oyuncuları tarafından rekabetçi bir piyasa olarak gösteriliyor. LPG sektöründe dağıtım şirketlerinin alt kırılımlar (tüplü, dökme, otogaz ve toplam) olarak satış miktarları ve piyasa oranları biliniyor.

Tüplü ve dökme gaz piyasaları daralan bir piyasa yapısına sahip. Doğal gazın yaygınlaşması ile birlikte, tüplü ve dökme faaliyeti genel tüketim kalemi olmaktan farklılaşarak daha özellikli bir tüketim halini aldı. Bu piyasalarda faaliyet gösteren ilk 4 firmanın piyasanın çoğunluğunu oluşturduğu ve piyasada rekabetçi bir piyasadan çok oligopol bir yapının hakim olduğu söylenebiliyor. Otogaz piyasasının ise diğer iki piyasaya göre rekabetçiliği kabul edilebiliyor. LPG sektörünün büyük kısmını Otogaz piyasası oluşturduğu için bu rekabetçi ortam bütün sektöre yansıyor.

VERGİ AVANTAJI

Türkiye’de tüketilen LPG’nin yaklaşık yüzde 75’i ulaşım sektöründe kullanılıyor. Ulaşım sektöründe ise LPG’ye uygulanan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), benzine uygulanan ÖTV tutarlarına göre daha düşük.

LPG PİYASA YAPISI

Ülkemizde tüketilen LPG’nin yaklaşık yüzde 25’i yurtiçinde rafinerilerde üretiliyor ve geri kalan kısmı ithalat yoluyla karşılanıyor. Ülkemizde üretilen LPG toplam talebi karşılamasa da, üretilen LPG’nin küçük bir bölümü Rafinerici Lisans Sahipleri tarafından ihraç ediliyor. Ayrıca, Dağıtıcı Lisans Sahipleri de farklı noktalardan ikmal ettikleri LPG’yi ihraç edebiliyor. Ülkemizde LPG piyasasına ilişkin faaliyetler 5307 Sayılı LPG Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun kapsamında yürütülüyor. Kanuna göre,  LPG’nin ithali, ihracı, depolanması, taşınması, dağıtımı ve bayiliği piyasa faaliyeti sayılıyor. LPG’nin dağıtımı, taşınması ve otogaz bayilik faaliyetlerinin yapılması, depolanması, LPG tüpünün imalâtı, dolumu, muayenesi, tamiri ve bakımı için lisans alınması zorunluluğu bulunuyor.

LPG Dağıtıcı Lisansı sahipleri, lisanslarına işlenmesi koşuluyla lisans almaksızın taşıma, dolum ve depolama faaliyetlerinde bulunabiliyor. Ancak, üçüncü kişilere taşıma veya depolama hizmeti vermek istemeleri halinde, ilgili mevzuata uygun olarak söz konusu faaliyetlere ilişkin lisansları almaları gerekiyor.

Türkiye’de, LPG sektöründe önemli faaliyet alanlarından biri de depolama faaliyeti olduğu biliniyor. Gerek firmaların işletme stoğunun karşılanması gerekse ulusal petrol stoğu yükümlülüğü kapsamında ihtiyaç duyulan LPG’nin depolanması için, LPG depolama faaliyeti, sektörün önemli faaliyet alanlarından biri. Bu lisansa sahip olan firmalar piyasada, LPG dağıtıcılarının veya kullanıcılarının stok ihtiyaçlarını karşılamak üzere kendilerine ait veya yapılan sözleşmeler gereği kullanım hakkına sahip bulundukları depoların işletilmesi ile iştigal edebiliyor. Türkiye’de, LPG sektöründe bir diğer faaliyet alanı ise LPG taşıma faaliyeti. Karayolu ile LPG taşıma faaliyeti Karayolu Taşıma Yönetmeliği kapsamında yürütülüyor. Bu kapsamda yapılan taşıma faaliyeti lisansa tabi değil. Dağıtıcılar tarafından beyan yapılmak sureti ile araçlar kullanılıyor. Türkiye’de LPG’nin karayolu taşınmasında kullanılan tanker kamyonlar ve tanker yarı römorkların Tehlikeli Maddelerin Karayollarında Taşınmasına dair Avrupa Anlaşması mevzuatına uyumlu olmaları gerekiyor. Karayolu haricinde yapılan taşıma faaliyetleri ise LPG Taşıma Lisansı kapsamında yürütülüyor. LPG Taşıma Lisansı sahipleri piyasada teknik düzenlemelere, standartlara, ilgili ve diğer mevzuata uygun boru hatları dahil olmak üzere Türkiye sınırları veya Türk karasuları içerisinde LPG taşıma araçları ile taşıma hizmeti verilmesiyle iştigal edebiliyor. LPG’nin son tüketicilere tedariğinin gerçekleştirildiği LPG otogaz bayilik faaliyeti, LPG otogaz bayilik lisans kapsamında yürütülüyor. LPG Otogaz Bayilik Lisansı sahipleri piyasada, dağıtıcılar ile yapacakları tek elden satış sözleşmesine göre bayilik faaliyetlerini yürüten ve dağıtıcıdan temin ettikleri LPG’nin kullanıcılara satışı faaliyetinde bulunan gerçek veya tüzel kişiler olduğu biliniyor. Türkiye’de LPG piyasaya tüplü, dökme ve otogaz olmak üzere üç farklı şekilde arz ediliyor. Son on yılın tüketim verileri incelendiğinde, tüplü LPG pazarının 2013 yılına kadar daraldığı, ardından yatay seyir izlediği görülüyor. Son on yılda dökme LPG pazarında kayda değer artış ya da azalmanın yaşanmadığı görülüyor. Diğer taraftan, otogaz LPG’de ise 2016 yılına kadar tüketimin arttığı görülüyor.

Türkiye’de LPG üretimi, rafineriler tarafından, 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu kapsamında alacakları rafinerici lisansı çerçevesinde gerçekleştiriliyor. Yurtiçinde üretilen LPG’nin büyük bir kısmı iç piyasaya arz edilse de bir kısmı ihraç ediliyor.  Türkiye’nin toplam LPG üretimi 2017 yılı için yaklaşık 1 milyon ton mertebesinde. Türkiye’nin toplam LPG tüketimi 2017 yılı için yaklaşık 4 milyon ton mertebesinde olduğu görüldü. Türkiye’de LPG, rafinerilerden veya ithalat yoluyla yurt dışından olmak üzere iki farklı şekilde temin edilebiliyor.

LPG ithalatı yapacak firmaların, rafinerici veya dağıtıcı lisansına sahip olmaları gerekiyor. 4 Aralık 2003 tarihli ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu kapsamındaki işleme lisansı sahipleri de piyasa faaliyetine konu etmemek ve münhasıran petrokimya üretiminde kullanmak kaydıyla LPG ithal edebiliyor. LPG Dağıtım Şirketleri, Rafinerici ve İşleme (Petrokimya) Lisans Sahiplerinden alınan İthalat Bildirimi kapsamındaki beyanlara göre; 2017 yılında 14 farklı ülkeden/bölgeden toplam 3 milyon 385 bin 734 ton LPG ithal edildi. En çok ithalat yapılan ülkeler sırasıyla; Cezayir, Norveç, ABD, Kazakistan ve Rusya.

2017 yılında bir önceki yıla göre toplam ithalat miktarında yaklaşık yüzde 0,93’lük bir azalış yaşanırken, ilk 5 tedarikçi ülkeden yapılan ithalatta; Cezayir’de yüzde 27,86, Norveç’te yüzde 30,23, ABD’de yüzde 15,08 artış, Kazakistan’da yüzde 21,27 ve Rusya’da yüzde 57,99 oranında bir azalış yaşandı.

Türkiye’de tüketilen LPG’nin yaklaşık yüzde 75’i otogaz olarak tüketiliyor. Otogaz LPG’nin bu kadar çok tüketilmesinde şüphesiz LPG’li araçların sayısı ve LPG dönüşüm tesislerinin yaygınlığı büyük öneme sahip.  TÜİK verilerine göre 2017 yılı Aralık ayı sonu itibariyle trafiğe kayıtlı 12 milyon 35 bin 978 adet otomobilin yüzde 38,4’ü LPG, yüzde 35,4’ü dizel, yüzde 25,9’u ise benzin yakıtlı olduğu görülüyor. Başka bir ifadeyle, Türkiye’de trafiğe kayıtlı yaklaşık 4,6 milyon LPG’li araç bulunuyor.