‘Kesintisiz gaz arzı için ısıtma sistemleri incelenmeli’

Doğalgaz dağıtım alanında faaliyetlerini sürdüren ESGAZ’da Proje Kontrol Mühendisi olarak görev yapan Samet Ercan’la, RM/A istasyonlarında ısıtma sistemlerinin önemini konuştuk. Ercan, “Kesintisiz bir doğalgaz arzı sağlamak için RM/A istasyonlarında ısıtma sistemlerinin incelenmesi şart” dedi.

Eskişehir Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. (ESGAZ) Proje Kontrol Mühendisi Samet Ercan, basınç düşümüne uğrayacak olan doğalgazın sıcaklık değişiminin nasıl meydana geldiğinden ve RM/A istasyonlarındaki ısıtma proseslerine, sıcaklık değişimine bağlı olarak tehlikelerden korunmak için uygulanacak metotları anlattı.

“Doğalgaz çelik boru hatlarıyla şehirlere taşınıyor”

Doğal gazın genellikle belirli özellik ve birleştirme yöntemlerine sahip çelik boru hatları ile şehirlere toprak altında taşındığının bilgisini paylaşan Makine Mühendisi Samet Ercan, “Doğalgaz, kompresör istasyonundan çıktıktan sonra 38-49 C arası bir sıcaklık değerine sahip olarak RM/A istasyonlarına gönderilerek, toprak sıcaklığı ile hareket halindeki doğal gazın arasındaki sıcaklık farkı nedeniyle bu değerde bir azalma görülüyor. RM/A istasyonlarına 35-75 Bar giriş basıncı ve 12-25 Bar çıkış basıncı ile dağıtımı yapılan doğal gazın Regülasyon esnasında da ideal gaz kanunları gereği sıcaklığının düşmesi gerekiyor.  Doğal gazın organik bileşikler içeren yapısına bağlı olarak her 1 barlık basınç düşümünde ortalama 0,4-0,6 C’lik sıcaklık düşümü meydana geliyor” dedi.

Sıcaklıktaki değişimleri etkileyen faktörler

Doğalgazın sıcaklığındaki değişimleri etkileyen faktörleri toprak sıcaklığı, atmosfer sıcaklığı ve basıncın düşmesi olarak belirten Ercan şöyle devam etti: “Bu sıcaklık değişimlerinin sonucu olarak doğal gazın yapısındaki hidrokarbonların sıvı damlaları oluşturarak ve değişimlerin yüksek olması sonucu donma tehlikesinin ortaya çıkabilir. Bu konu hakkında yapılan çalışmalarla beraber gazın basınç düşümünde ne kadar soğuyacağının Joule-Thomson diyagramından belirlenir. Joule- Thomson diyagramına göre doğal gazın bu sıcaklık değişimine uğradığı basınç düşürme işlemi RM/A istasyonlarında reegülatörler vasıtasıyla gerçekleştiriliyor. RM/A istasyonlarında her biri tam kapasiteyle çalışan regülatörlerden oluşan biri aktif diğeri yedek (monitör) olan regülatörler sıcaklık kaybının yaşandığı bölümdür. Sıcaklık kaybına maruz kalarak regülatörlerin çalışmasında sorunlar ortaya çıkabilir ve gaz arzında aksamalar yaşanabilir. Bu nedenle RM/A istasyonlarında doğalgaz regülatörlere girmeden önce çeşitli yöntemlerle ısıtılır. Tipik konfigürasyonda ısıtıcı ve regülatörler seri bağlanır.”

Regülasyon öncesi ısıtma prosesi için gerekli enerji miktarının, RM/A istasyonunun kapasitesine, basınç düşümüne ve giren gazın sıcaklığına bağlı olduğunu belirten Ercan, Isıtma gruplarında genellikle boru tip eşanjörler kullanıldığını, Isıtma sistemlerinde yaygın olarak kullanılan bu tip eşanjörlerin periyodik bir şekilde et kalınlığının kontrol edilmesi gerektiğini vurguladı.

“Regülasyona girecek gazın ısıtılmasında doğalgaz kullanıyor”

RM/A istasyonlarında doğal gazın ısıtılması için gerekli enerjinin kazan dairesi kurularak sağlandığını ifade eden Ercan, “Bu kazan daireleri de regülasyona girecek olan gazın ısıtılmasında doğal gaz kullanır ve ikinci bir basınç düşürme kavramının ortaya çıkmasına neden olur. RM/A istasyonlarının çıkış hattından bir yakıt hattı çekilerek TS 7363 yönetmeliğine uygun kazan daireleri oluşturulur. Bu sistemler istasyonların kapasitelerine göre değişir ve yakıt tüketimleri de buna bağlı olarak değişkenlik gösterir. Her bir istasyonun; basınç düşürme ve ölçüm hattı sayısı, ısıtıcılar ile filtrelerin sayısı ve farklı akış oranlarına göre dizayn edilen sistemleri farklılık gösterir. Bu sistemlerin her biri uzaktan kontrol ve gözetleme sistemi (SCADA) ile yönetilebilir. Dolayısıyla ısıtma değerleri, pompalama durumları, ısı kayıp değerleri gibi durumlar kontrol edilerek aksaklıklara yol açması engellenir” ifadesini kullandı.

SCADA sistemi ile ısıtıcı kontrolleri hakkında da bilgiler paylaşan Ercan, regülasyon öncesi ısıtmada kullanılan su sıcaklığının korunarak tüketim değerlerinde verimliliğin sağlanabilmesi için pompalanan su borularının eksrüde polistren ve poliüretan köpük, cam ve taş yünü gibi yalıtım malzemeleri ile kaplandığını belirtti. Isıtma da son yıllarda ilk yatırım maliyeti yüksek olan, Kaskad adı verilen bir sistemin geliştirildiğini aktaran Ercan, bunun düşük kapasiteli RM/A istasyonlarında da kullanılmaya başlandığını söyledi.

Birden fazla cihaz kullanılıyor

Kaskad sisteminde birden fazla maksimum 8 cihaz kullanıldığını kaydeden Ercan, “Tüm cihazlar oransal kontrollü (modülasyonlu) çalışıyor ve regülasyonda kullanılacak sıcak suyun soğuma durumuna bağlı olarak cihazlar sırayla devreye girerek yakıt tüketiminde avantaj sağlıyor” dedi.

“Tüm periyodik bakımlar yapılmalı”

Tüm bu ısıtma sistemlerinin verimli bir şekilde çalışması için bakımlarının periyodik bir biçimde yapılmasının önemine dikkat çeken Ercan şunları kaydetti: “Kazan ve brülör içeren ısıtma sistemleri yetkili servislerine en az yılda bir kere kontrol ettirilmelidir. Genel anlamıyla işletme tarafından yapılması gereken kontroller; Isıtıcı kazan suyu seviyelerini kontrolü, Isıtıcı Regülatörleri çalışma ve yanma basınçları, Sızdırmazlık kontrolleri, Manometre ve termometrelerin kontrolü, Kazan suyunda antifriz kontrolü, Genleşme tank basıncı kontrolü, Sirkülasyon pompalarının durumu ve su basıncı, Gaz filtreleri, Baca kontrollerinin yapılması, şeklinde sıralanabilir.”

‘Sıcaklık değişimi regülatörlere zarar verebilir’

Doğalgaz dağıtım istasyonlarında basınç düşmesinden kaynaklanan sıcaklık değişiminin Regülatörlere ve ekipmanlarına zarar verebileceğini belirten Ercan, “Bu nedenle uygulanan ısıtma Proseslerinin yanı sıra dolaylı ve pratik yöntemler geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları; ısıtıcı ceketler, elektrikli pilot ısıtıcıları, pilotlar için ayrı eşanjörler ve Vortex tüpleri olarak sayılabilir. Bu yöntemlerin ekonomiklik, pratiklik, bakım, güvenlik gibi durumları ele alınıp sürdürülebilir enerji yönetimine uygun olanı tercih edilir” dedi.

Vortex tüpü uygulamaları hakkında bilgi veren Ercan, “Regülatörlerin donmasını engellemek için kullanılan bir diğer yöntem de pilotların girdap akımına sokularak ısı kazandırıldığı Vortex tüpleridir. İlk yatırım maliyeti fazla olmayıp, devamında tüketim maliyeti gerektirmeyen, montajı kolay verimli çalışan uygulamalardır” diye konuştu.