doğal gaz

“Kapasite ihtiyacına en uygun regülatör kullanılmalı”

ESGAZ İşletme ve Bakım Onarım Şefi Fatih Babaoğlu yazdığı makalede doğal gaz dağıtımında servis regülatörleri konusunu anlattı.

ESGAZ İşletme ve Bakım Onarım Şefi Fatih Babaoğlu ‘Doğal Gaz Dağıtımında Servis Regülatörleri’ başlıklı bir makale yazdı. Babaoğlu makalesinde, Türkiye’de 81 il ve 531 ilçede doğal gaz kullanıldığının bilgisini verdi. 2019 yıl sonu verilerine göre toplamda 51,7 milyon vatandaşın doğal gaz kullandığını da ifade eden Fatih Babaoğlu, doğal gaz kullanımında en önemli sorumluluğun kesintisiz ve güvenli bir şekilde gaz arzını sağlamak olduğunu belirtti. Bu sorumluluk ise her il için o ildeki dağıtım ihalesini alan gaz dağıtım şirketinde oluyor.

Gaz dağıtım şirketleri gaz arzını belli bir şebeke hiyerarşisi ile yürütüyor. Bu hiyerarşi sıralaması basınç ile orantılı olarak belirleniyor. Kısaca doğal gaz, her şehrin girişinde şehir giriş istasyonundan teslim alınıyor. Burada 35-75 bar basınçta teslim alınan doğal gaz çelik hatlar ile 12-19 bar basınçta şehir içerisinde bulunan bölge regülatör istasyonlarına, burada da 4 bar basınca düşürüldükten sonra polietilen hatlar ile sokak aralarına ve bina önlerine kadar dağıtım yapılıyor.

Bina önlerine kadar yer altından polietilen borular ile getirilen doğal gaz yer üstüne çıkarılarak servis kutusu adı verilen bir kutuda polietilen hattın ucuna vana konularak sonlandırılıyor. Bu vanalara kullanıma sunulacak doğal gazın proje basıncına göre servis regülatörü bağlanıyor.

DOĞAL GAZ İÇ TESİSATI

Doğal gaz kullanımı için konut veya ticari kullanıcılar öncelikle kullanım yapılacak olan konut veya ticarethane için gaz dağıtım şirketi ile bağlantı anlaşması imzalamaları gerekiyor. Bağlantı anlaşması imzalanmasından sonra talep sahibi/kullanıcı, iç tesisat sertifikasına sahip bir firma ile sözleşme imzalar. Bu yetkili firma doğal gaz kullanılacak cihazların kapasitesine göre ihtiyaç duyacağı doğal gaz miktarını ve bu miktarı karşılayacak tesisat çaplarını projelendirerek gaz dağıtım şirketine sunuyor. Bu projeler daire içi tesisatı, ticari tesisat ve kolon tesisatı gibi kapsamına göre farklılık gösteriyor.

Daire içi tesisat, bir konutun sayacından itibaren yakıcı cihazlara kadar olan ve yakıcı cihazların baca çıkışlarını da içeren tesisatı kapsıyor. Bu cihazların doğal gaz kullanım basınçları 21mbar’dır. Ticari tesisat ise bir ticarethanenin sayacından itibaren bütün gaz yakan cihazlarını kapasiteleri ile birlikte varsa bacalarını da içeren tesisatı kapsıyor. Diğer taraftan ticari kullanıcıların kullandığı cihazlar çoğunlukla 21mbar veya 300mbar oluyor. Bu basınçların dışında 300mbar ile 21mbar arasında bir basınca sahip ticari cihaz kullanacak olan kullanıcıların sayaçlarından 300mbar basınçta doğal gaz geçecek şekilde tesisat dizaynı yapılıyor. İhtiyaç duyulan ara basınç için ise ikinci bir regülatör sistemi sayaçtan sonra kurularak istenilen basınç değerine ayarlanıyor. İkinci basınç düşürme sistemleri 300mbar basınçta çalışan kazan dairesinin bulunduğu binalarda kazan dairesi sayaç bağlantısından sonra konutlara 21mbar basınçta gaz arzının sağlanması için kullanılabilir. Ayrıca aynı binada hem konut kullanımı hem de 21mbar basınçtan daha yüksek bir basınçta ticari kullanımın olduğu durumlarda ticari kullanıcının sayaç bağlantısından sonra konutlara 21mbar basınçta gaz arzı sağlanması içinde kolon tesisatı üzerinde tesis ediliyor. Bu sistemlere Domestık Regülatör Seti veya PRS (Pressure Reducing System) isimleri veriliyor.

Bakan Dönmez canlı yayında enerji sektörü ile buluşuyor

Kolon tesisatı olarak adlandırılan tesisat ise binalarda servis kutusundan konut sayaçlarının vanalarına ve varsa ticarethane sayaçlarının vanalarına kadar olan tesisatı kapsıyor. Kolon tesisatı projelerinde binadaki toplam tüketim kapasitesi hesaplanmakta olup, bu kapasite aynı zamanda seçilecek servis regülatörünü belirleniyor. Ayrıca binada 21mbar basınç dışında tüketim noktası bulunan ticarethane olması durumunda servis regülatörünün basıncı 300mbar olarak seçiliyor.

Kısaca kolon tesisatı projelerinde toplam tüketim kapasitesi ve ihtiyaç duyulan basınç değeri belirlenmekte olup belirlenen bu değerlere göre servis kutusu ve regülatör tipi belirleniyor.

SERVİS KUTUSU REGÜLATÖRLERİ

Doğal gaz dağıtım şebekesinde son nokta, imalatı ve bakım onarım sorumluluğu gaz dağıtım şirketinde olan servis kutusu ve içerisinde bulunan servis regülatörü oluyor. Servis regülatörleri, kolon projelerinde belirtilen basınç ve kapasitede, kesintisiz olarak kullanıcılara doğal gazın sunulabilmesi için son derece önemli ekipmanlar. Bu ekipmanlarda oluşacak basınç hataları direkt olarak ölçüme etki edeceğinden regülatör üreticileri çıkış basınç aralığını standartlarda belirtilen şekilde çok hassas olarak ayarlanıyor.

SERVİS REGÜLATÖRÜNÜN ÇALIŞMA PRENSİBİ

Servis regülatörü girişte bulunan 1-4 bar basınçtaki doğal gazı modeline göre 21mbar veya 300mbar basınca düşürüyor. Bu çıkış basınçları fabrika ortamında ayarlı olabildiği gibi müşteri isteğine göre ayarlanabilir şekilde de olabiliyor. Servis regülatörleri diğer regülatörlerden emniyet mekanizmaları bakımından ayrılıyor. Bu emniyet mekanizmalarının çalışması için servis regülatörünün çalışma sistemi iki ayrı regülatör şeklinde dizayn ediliyor. Bu iki regülatörün birincisi 4 bar gibi yüksek basınçta giren doğal gazın 500mbar gibi daha düşük bir basınca düşmesini sağlıyor. İkinci regülatör ise 500mbar basıncı istenilen 300mbar veya 21mbar basınca düşürüyor. Bu sistemlerin koordineli çalışması sayesinde çıkış basıncı hassas olarak sağlanabiliyor.

Servis regülatörlerinin çıkış basıncını hassas olarak ayarlamalarının yanında, diğer bir önemli husus ise otomatik devreye giren emniyet mekanizmaları barındırıyor olmaları. Doğal gaz kullanıcılarının yakıcı cihazları gaz yokluğunda otomatik gaz akışını kesmediği için gaz yokluğu sonrası bir kontrol mekanizması oluşturularak tekrar gazlama yapılmalı. Bu kontrol mekanizması da servis regülatörlerinin otomatik olarak gazı kesmesi ve sonrasında dağıtım şirketi personellerinin bütün daireleri gezerek açık kalmış bir ocak olmadığını abonelere teyit ettirmesi ile mümkün oluyor. Binada bulunan abonelere gazın tekrar verileceği bilgisi iletilip açık kalmış ocak kalmadığı teyit edildikten sonra, ulaşılamayan abonelerin dairelerine ait sayaç vanaları kapatılmak suretiyle servis regülatörlerinin devreye alınması sağlanıyor.

Servis regülatörü, kapasite olarak belirlenmiş değerin yüzde 110 kadar üzerine çıkması durumunda otomatik olarak kapanarak gaz akışını kesiyor.

DÜŞÜK BASINÇ EMNİYETİ

Servis regülatörlerinde giriş basıncı 1-4 bar aralığında belirlenmiş olup bu aralık en az basınca göre tam kapasite gaz geçişi sağlanabilmesi, en çok basınca göre de dayanım gösterebilmesi için veriliyor. Ayrıca bu basınç değerlerinin daha alt seviyelere düşmesi durumunda, regülatör istenilen kapasiteyi sağlayamayacağından yakıcı cihazlarda alev kopması yaşanıyor. Alev kopması yaşanan yakıcı cihazda doğal gaz yanmadan ortama doluyor ve risk oluşturuyor. Bu durumun oluşmaması için servis regülatörü şebekeden gelen gaz basıncının düşmesi sonrası otomatik olarak kapanarak gaz akışını kesiyor. Tekrar devreye alınabilmesi için öncelikle şebekede oluşan gaz kesintisinin sebebi bulunup arıza giderilmeli ve sonrasında devreden çıkan regülatöre bir operatör müdahale ederek tekrar devreye almalı.

YÜKSEK BASINÇ BOŞALTMA VENTİLİ

Servis regülatörleri, belirli basınç aralığında ve belirli kapasitelerde gaz akışı sağlamakta olup çalışma sırasında sürekli olarak hareket eden bir diyafram aracılığı ile çıkış basıncı ihtiyaca göre dengeleniyor. Bu dengeleme diyafram hareketinin akış miktarına göre hızlanması veya yavaşlaması ile yapılıyor. Mekanik bir sistemle kontrol edilen diyafram, akışın ani değişmesi ile sistemi hemen kapatamadığı durumlarda çıkış basıncı istenen değerin üzerine çıkabiliyor. Bu tip durumlarda oluşan yüksek basıncın sistemdeki cihazlara zarar vermemesi için basınç, bir düzenek ile regülatör dışına gaz boşaltılarak düşürülüyor. Bu boşaltma işlemini yüksek basınç boşaltma ventili gerçekleştiriyor. Dışarı atılan gaz çok az miktarda olduğu için servis kutusu içerisinde dahi tehlike oluşturmuyor. Servis kutusunun havalandırma boşluklarından da dışarı çıkarak dağılıyor. Bu olaydan kaynaklanan doğal gaz kokusu nedeniyle abonelerden servis kutusunda koku ihbarı gelebiliyor.

Yüksek basınç boşaltma ventili, regülatörde kısa süreli oluşan yüksek basıncı boşaltarak sadece sistemde bulunan cihazların yüksek basınca maruz kalmasını engellemekle kalmaz, regülatördeki diğer koruma sistemlerinin tetiklenmesini engelleyerek regülatörün devre dışı kalmasını da engelliyor. Bu sayede arızadan kaynaklı olmayan sürekli oluşabilecek kısa süreli yüksek basınçtan dolayı regülatörün sürekli devreden çıkması ve bir operatörün sürekli devreye alması gibi bir iş yükü oluşmamış oluyor.

YÜKSEK BASINÇ EMNİYETİ

Yüksek basınç boşaltma ventili, belli bir basınç değerine kadar sistemdeki yüksek basıncı engelleyebiliyor. Regülatörde oluşan bir arıza sebebiyle çıkış basıncının sürekli yükselmesi durumunda boşaltma ventili yeterli gelmeyebilir. Bu durumda regülatörün basıncı sürekli yükselecek ve sistemdeki cihazlara zarar verecek boyutlara gelecek. Böyle bir durumun oluşmaması için regülatörler içerisine yüksek basınç için ikinci bir güvenlik mekanizması konuluyor. Bu mekanizmaya yüksek basınç emniyeti (OPSO) adı veriliyor. Yüksek basınç emniyetinin devreye girmesi sonrasında regülatörün tekrar devreye alınması bir operatör yardımı ile sağlanabilir. Operatör regülatörü tekrar devreye aldığında regülatörün arızadan mı yoksa başka bir sebepten mi devre dışı kaldığını kontrol eder ve duruma göre regülatörü değiştiriyor.

SERVİS REGÜLATÖR İKİYE AYRILIYOR

Servis regülatörleri çıkış basınçlarına göre 21mbar ve 300mbar olarak ikiye ayrılıyor. Aynı tüketim kapasitesindeki regülatörlerin çıkış basınçları, regülatörün boyutunu etkilemiyor. Bu sebeple neredeyse bütün tüketim kapasitelerine göre iki farklı basınç için de regülatör bulunuyor. Bu noktada 21mbar basınca sahip regülatörlerde istenen tüketim değerine en yakın kapasitede regülatörün kullanılması çalışma kararlılığı bakımından tercih sebebi oluşturuyor. Dolayısıyla kapasite ihtiyacına en yakın kapasitede regülatör kullanılmalı.