“Doğal gaz hatlarının imalat sonrası testleri önemli”

ESGAZ’da Beylikova İlçe Şefi olarak görev yapan Makine Mühendisi Mehmet Fatih Candar yazdığı makalede, doğal gaz hatlarının imalat sonrası testlerinin ve devreye alınmasının önemine dikkat çekti.

ESGAZ Beylikova İlçe Şefi Mehmet Fatih Candar, ‘Doğal Gaz Hatlarının İmalat Sonrası Testleri ve Devreye Alınması’ başlıklı bir makale çalışması yaptı.

Candar tarafından yazılan makaleye göre, imalatı gerçekleştirilen doğal gaz hatlarının devreye alınmasından önce mukavemet ve sızdırmazlık testlerine tabi tutulması gerekiyor. Gerekli kaynak işlemlerinin ve tüm fittings bağlantılarının yapıldıktan sonra çelik ve polietilen hatlara kendilerine özgü prosedürler ile mukavemet ve sızdırmazlık testlerinin yapılıyor. Test işlemlerinin başarılı olması halinde ise devreye alma işlemi gerçekleşiyor.

ÇELİK HAT DEVREYE ALMA İŞLEMİ -21 °C ELDE EDİLEREK HAZIR OLUYOR

Teste başlamadan önce, işlem boyunca kullanılacak tüm ekipmanlar eksiksiz bir şekilde hazır bulunuyor. Test suyu, dolum yapılmadan önce filtre edilerek temizleniyor. Ph değeri 6,5-9,5 aralığında oluyor. Çökelti ve partikül ise maksimum 1.5 kg/ m³ oluyor. Su sıcaklığı da 5°C’nin üzerinde oluyor. Test bölgesi 12 bin 500 m³ su hacmini ve 20 bin metre uzunluğunu aşmayacak şekilde mümkün olduğunca uzun oluyor. Kot farkı olan hatlarda, hattın en yüksek noktasında en az test basıncı ve hattın en düşük olduğu noktada en fazla test basıncı olacak şekilde hat test için bölünüyor.

Dolum işlemine başlamadan önce boru hattının temizlenmesi için iç cidarı kaplamalı borularda yüksek yoğunluklu, kaplamasız borularda ise zımparalı veya fırçalı pigler kullanılıyor. Piglerin boru içinden geçebilmesi için boru hattı uçlarına pig kovan başlıkları kaynatılıyor.

Pig gönderme hızı 2-6 m/sn olmalı. Pig hızının takibi için pig alma ve pig atma başlıklarındaki basınç sürekli takip ediliyor. Hat içindeki tüm yabancı maddeler gidene kadar pig göndermeye devam ediliyor.

Çelik hat içindeki suyun sıcaklığını ve sıcaklık değişimini ölçmek için hat boyuna belirli mesafelerde termometre yerleştiriliyor. Her iki kilometrede en az bir termometre bulunuyor. Tüm termometreler tek seferde ve mümkün olan en kısa sürede okunuyor.

Hattın doldurulmasına başlamadan önce, ani sıcaklık değişimlerinden etkilenmemek için hat üzerindeki dolgu işlemi tamamlanmış oluyor. Boru hattının bir ucuna test başlığı monte edilerek hatta su basılıyor ve kot farkı dikkate alınarak işletme basıncının ortalama 1.5 katına kadar basınçlandırılıyor. Dolum sonrası 24 saat stabilizasyon için bekleniyor.

Testi tamamlanan hat öncelikle kurutma pigleri ile kurutuluyor. Çıkış tam kuru pig çıkıncaya kadar sağlam piglerin gönderilmesi devam ediyor ve bu işlemi takiben -21 °C ye kadar kurutma işlemi yapılıyor. Bu işlem esnasında boru hattının uzun olmasından dolayı bu sıcaklık değerine ulaşılması uzun zaman alabiliyor. -21 °C elde edilene kadar bu işleme devam ediliyor. -21 °C nin elde edilmesiyle çelik hat devreye alma işlemi için hazır duruma geliyor.

POLİETİLEN HATLARIN TESTİ

Polietilen hatlar imalatı sonrası mukavemet ve sızdırmazlık testine tabi tutuluyor. Genellikle 4 bar işletme basıncına sahip olan polietilen hatların testi hava ile yapılıyor. Hat içindeki basınç değişiminin sıcaklıktan etkilenmemesi için hat üzerinde açık yer kalmaması gerekiyor. Hatta hava basma işlemi kompresör ile hattın bir ucuna bağlanan test başlığından veya servis kutusundan yapılıyor.

Dağıtım şebekesinde ana hat imalatı bitiminde test süresine uygun olarak tüm ana hatlara mukavemet testi yapılıyor. Servis hattı imalatı yapıldıkça, her servis hattı mukavemet testine tabi tutularak, ana hatta bağlantısı gerçekleştiriliyor. Servis hattı imalatı tamamen bitirildikten sonra sistem basıncı 1 Bar’a düşürülerek, sistem sızdırmazlık testine tabi tutuluyor.

MUKAVEMET TESTİ BORU HATTI VE FİTTİNGSLERİ DOĞRULAMAK İÇİN YAPILIYOR

Mukavemet testi, boru hattı ve fittingslerin mekanik mukavemetini doğrulamak amacıyla yapılıyor. Test basıncı, işletme basıncının 1,5 katı oluyor. Hat basınçlandırıldıktan sonra bir süre basıncın stabilizasyonu için bekleniyor. İlk okuma yapılıyor ve daha sonra hattın büyüklüğüne göre ikinci okuma zamanı belirleniyor. Basınç düşüşü olup olmadığı sürekli kontrol ediliyor. İkinci okuma yapıldıktan sonra basınç değişimi izleniyor. Eğer basınç değişimi yoksa hat basıncı işletme basıncına düşürülerek sistem beklemeye alınıyor.

Sızdırmazlık testi normal işletme şartlarında gazın boru içinde kalıp kalmadığını doğrulamak amacıyla yapılıyor. Test basıncı 0,5-1 bar aralığında olmalı. Test süresi yapılan hattın büyüklüğüne göre 48-192 saat aralığında oluyor.

EKİPMANLARIN ÇALIŞACAK HALE GELMESİNE DEVREYE ALMA DENİYOR

Doğal gaz altyapı imalatı tamamlanmasının ve testlerinin yapılıp hattın sudan arındırılarak kurutulmasından sonra hattın istenilen basınçta ve yüzde 100 kuru gazla doldurulması ve doğal gaz ekipmanlarının çalışacak hale gelmesi işlemine, devreye alma deniyor.

Devreye alma öncesi imalatı yapılan tüm işler kontrol ediliyor. Devreye alma işleminden önce tüm proje uygunlukları kontrol edilerek devreye alma süreçleri işletiliyor. Bu amaçla hattı devir alacak işletme ile hattı yapan yatırım birimi ve yüklenici toplantı yaparak eksik tespiti ve devir teslim için gerekli evrakları doldurularak geçici kabul tutanakları düzenleniyor.

Devreye Alma Hazırlığı, yapımı tamamlanan orta ve düşük basınçlı hatların mukavemet ve sızdırmazlık testlerinin onaylanması, boru hattı temizleme, kurutma piglerinin atılması, hat üzerindeki vana grupları, gömülü vanalar, katodik koruma, izolasyon contası, dağıtım regülatörü, müşteri istasyonu, servis kutuları, havalandırma kanalları, hat üzerinde çökme olup olmadığı, eksik malzemeler gibi uygulamaların gazlama öncesi kontrollerinin yapılması ve eksik listesinin çıkarılması işlemleri olarak tanımlanıyor.

Yapılan eksik listesi uygulamaları;

Hat üzerinde çökme olup olmadığı, yol ve asfalt durumlarının kontrol edilmesi.

Tüm vanaların bağlantıları, çalışıp çalışmadığı, boya durumu, line marker kontrolü, take-off bağlantılarının kontrolü, vana kapak seviye kontrolü, vana grupları tel çit kapı kontrolleri yapılması.

Projeden ve haritadan tüm imalatların kontrolleri, projeye uygunluğu, vana numaraları ile harita uyum durumlarının karşılaştırılması.

RM/B ve RM/C lerin kontrolleri ve eksik listelerin çıkarılması, servis kutularının listeye göre kontrolleri.

Özel geçiş varsa değerlendirilmesi ve kontrol edilmesi.

Katodik koruma ve topraklama uygulamasının ve kutularının kontrol edilmesi.

Purge yapılacak noktaların belirlenmesi şeklinde makalede açıklanıyor.

ÇELİK HATLAR DEVREYE ALINIRKEN ÜST DÜZEY ÖZEN GÖSTERİLİYOR

İmalatı ve testi bitirilmiş olan çelik hatların devreye alınması işlemine ileride işletme sorunları yaşanmaması için üst düzey özen gösteriliyor. Devreye alma işleminden önce devreye alma planı çıkartılıyor. Bu plan çerçevesinde kimin ve hangi birimin ne yapacağı belirtiliyor ve birimlerle bir toplantı yapılarak görev paylaşımıyla organizasyon yapılıyor.

Çelik şebeke içerisinde sistemin devreye alınması öncesi yapılan 1 barlık hava testindeki hava, uygun noktalardan flare ekipmanları vasıtasıyla tahliye ediliyor. Çelik hat içerisinden hava boşaltıldıktan sonra boru içinde atmosfer basıncında hava kalıyor. Devreye alma işleminden önce tüm flanşlı bağlantılar ile açık ve kapalı vanalar kontrol edilerek devreye alma planına işleniyor.

Devreye alma işlemine geçmeden önce devreye alma planı nezdinde işlemlere başlanıyor. Çelik hattın içinde havayı temizlemek ve gaz hava konsantrasyonu oluşmasını engellemek için hatta azot gazı basılıyor. Basılan azot gazı basıncı için sınır yok. Hat sonunda yapılan ölçümde hava kalmayacak şekilde oluyor. Yapılan uygulamalarda hatta azot gazı 100 mbar civarında basılıyor. Azot basma işleminden sonra devreye alınacak boru hattı üzerindeki vanalar kapatılıyor.

Bu aşamadan sonra ağırlıklı yük işletme bakım teknik personeline geçiyor. Hatta gaz alındıktan sonra varsa vana grubu by-pass sistemi kurularak ya da oluşturulan plug vana yardımıyla ana vanaya zarar vermeden basınç kademeli olarak yükseltilerek gaz verme işlemi yapılıyor. Çelik hat üzerinde varsa take-off vanaları devreye alınıyor ve iç kaçak dış kaçak kontrolleri yapılıyor.

Eğer devreye alma işleminde kaçak var ise kaçak giderilerek devreye alma işlemine devam ediliyor. Kaçak giderilemiyorsa çelik hat gazdan arındırılarak ilgili ekipmanın değişimi sağlanıyor ve yeniden gazlama aşamasına geçiliyor.

 POLİETİLEN HATLARIN DEVREYE ALINMASI

Polietilen hatların devreye alınması işlemi, mukavemet ve sızdırmazlık testleri başarı ile sonuçlandıktan sonra yapılıyor. Polietilen hatlar devreye alınmadan önce “Devreye Alma Planı” çıkarılıyor. Yaklaşık olarak 1 bar hava ile sızdırmazlık testi sonuçlanan polietilen hat içinde bulunan basınçlı hava tüm gömülü vanaların açık olduğu kontrol edildikten sonra uygun purge noktalarından boşaltılıyor. Tahliye işleminden sonra gömülü vanalar kapatılıyor. Daha sonra devreye alma planına göre RM/B istasyonundan polietilen hat içine gaz verilerek uygunluk sırasına göre polietilen gömülü vanalar sırası ile yavaşça açılıyor. Topraklaması olan flare uygun purge noktalarındaki servis kutularına bağlanarak yüzde 100 kuru gaz elde ediliyor ve purge işlemi sonlandırılıyor. Bu işlemlerin sonunda polietilen hat devreye alınmış oluyor.

TEST VE DEVREYE ALMA İŞLEMLERİNİN DİKKATLİ YAPILMASI GEREKİYOR

İmalatları teknik şartnamelere göre tamamlanan yüksek basınçlı çelik hatlara ve orta basınçlı polietilen hatlara, devreye alma işleminden önce mukavemet ve sızdırmazlık testleri uygulanıyor. Yüksek basınçlı çelik şebekenin testleri hidrostatik, orta basınçlı polietilen şebekenin testleri pnömatik olarak yapılıyor. İş emniyeti kurallarına uyularak gerçekleştirilen testlerin başarılı olması halinde devreye alma işlemine geçiliyor. Devreye alma işlemleri de, iş emniyeti kuralları çerçevesinde teknik şartnamelere uygun şekilde gerçekleştirilerek hatlar gazlanıyor.

Doğal gaz hatlarının imalatlarının gerçekleştirilmesinden sonra test ve devreye alma işlemlerinin üst düzey dikkatle yapılması, can ve mal güvenliğinin sağlanması ve işletmeciliğinin kolay yapılabilmesi açısından büyük önem teşkil ediyor.